Słownik ekonomiczny

Podstawowa instytucja pośrednictwa finansowego, której utworzenie i uruchomienie wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Bank przyjmuje depozyty, udziela kredytów, prowadzi rachunki bankowe, udziela i potwierdza gwarancje i poręczenia, otwiera i potwierdza akredytywy oraz wykonuje inne czynności wymienione w ustawie Prawo bankowe. Banki mogą być tworzone jako banki państwowe, banki spółdzielcze lub banki w formie spółek akcyjnych. Działalność banków hipotecznych i banków zrzeszających dodatkowo regulują odrębne ustawy: o listach zastawnych i bankach hipotecznych oraz o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających. Banki zrzeszające skupiają jeden lub więcej banków spółdzielczych i działają na ich rzecz. Zasada „jednego paszportu europejskiego” zezwala instytucjom kredytowym zarejestrowanym w innych krajach UE na utworzenie w Polsce oddziału. Jego działalność nadzoruje instytucja nadzorcza państwa macierzystego.

Instytucja odpowiedzialna za prowadzenie polityki pieniężnej oraz emisję znaków pieniężnych – banknotów i monet – mających na danym obszarze status prawnego środka płatniczego. Najważniejszym zadaniem większości banków centralnych jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Do zadań banku centralnego może również należeć organizowanie rozliczeń pieniężnych, nadzór nad systemem płatniczym, zarządzenie rezerwami walutowymi, obsługa budżetu państwa oraz regulowanie płynności banków. Bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej jest Narodowy Bank Polski.

Samoobsługowe urządzenie elektromechaniczne służące głównie do wypłacania gotówki, a także do świadczenia innych usług, np. udostępniania informacji o saldzie konta, wpłacania gotówki na rachunek płatniczy czy dokonywania płatności.

Zestawienie wszystkich transakcji gospodarczych między rezydentami (podmiotami krajowymi) a nierezydentami (podmiotami zagranicznymi) w danym okresie sprawozdawczym (miesiącu, kwartale, roku). W bilansie płatniczym wyodrębnia się następujące pozycje: rachunek bieżący, rachunek kapitałowy i finansowy oraz saldo błędów i opuszczeń. Bilans płatniczy Polski jest publikowany przez Narodowy Bank Polski.

Plan finansowy centralnych organów władzy publicznej, sporządzany w formie ustawy na jeden rok budżetowy. Plan ten obejmuje przede wszystkim dochody (prognoza) i wydatki (limit) oraz przychody i rozchody (pozycje związane przede wszystkim z transakcjami dłużnymi). Budżet państwa można też rozumie ć jako środki pieniężne na realizację zadań państwa. Budżet państwa obejmuje tylko część finansów władzy publicznej.

Ogłoszony publicznie poziom inflacji, do którego dąży bank centralny stosujący strategię celu inflacyjnego. Cel inflacyjny może być zdefiniowany na trzy sposoby: jako cel punktowy z symetrycznym pasmem odchyleń (np. 2% ±1 punkt procentowy), cel przedziałowy (np. –3%) lub cel punktowy (np. 2%). NBP stosuję strategię celu inflacyjnego od 1998 r. Od 2004 r. celem polityki pieniężnej jest utrzymanie inflacji na poziomie 2,5% z symetrycznym przedziałem odchyleń o szerokości ±1 punkt procentowy w średnim okresie.

Procedura zwrotu środków za transakcję dokonaną kartą płatniczą. Przeprowadza ją wystawca karty na podstawie reklamacji klienta, w sytuacji gdy ten m.in. nie otrzymał produktów albo usług, za które zapłacił (lub np. okazały się uszkodzone), nastąpiła pomyłka techniczna w rozliczeniu transakcji lub transakcja nosi znamiona oszustwa.

Zjawisko występowania okresowych, trwających średnio od 3 do 9 lat, wahań aktywności gospodarczej w stosunku do długookresowego trendu wzrostu gospodarczego. Fazę cyklu, w której tempo wzrostu produkcji, zatrudnienia, a często także cen przyśpiesza, nazywamy ożywieniem. Okres, gdy dynamika produkcji i zatrudnienia obniża się, czemu może towarzyszyć także niższa inflacja, nazywamy fazą spowolnienia. Cykle koniunkturalne występujące w krajach wysoko rozwiniętych są w znacznym stopniu zsynchronizowane. Dotyczy to zwłaszcza gospodarek, które należą do wspólnego ugrupowania integracyjnego.

Ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa w pewnym okresie rozliczeniowym, co do zasady roku budżetowym. Deficyt pierwotny obrazuje kształtowanie się salda budżetowego bez uwzględnienia konieczności finansowania kosztów istniejącego długu publicznego.

Ujemna różnica między dochodami a wydatkami sektora finansów publicznych w pewnym okresie rozliczeniowym, co do zasady roku budżetowym. Jest to pojęcie szersze niż deficyt budżetu państwa; obejmuje również m.in. jednostki samorządu terytorialnego oraz fundusze ubezpieczeń społecznych. Przy jego wyliczeniach uwzględnia się konsolidację, tzn. wyłączane są transakcje pomiędzy jednostkami tego sektora. Metodyki wyliczania salda sektora finansów publicznych mogą różnić się ze względu na przyjętą definicję tego sektora, moment ujęcia transakcji (w ujęciu kasowym – zgodnie z ustawą o finansach publicznych, w ujęciu memoriałowym – według metodyki unijnej ESA2010) oraz to, jakie transakcje są uznawane za źródło dochodów i wydatków publicznych.

Proces trwałego spadku cen w gospodarce związany ze wzrostem siły nabywczej pieniądza krajowego. Deflacja jest procesem przeciwnym do inflacji.

Reforma pieniężna polegająca na wycofaniu z obiegu gotówkowego dotychczasowych znaków pieniężnych i zastąpieniu ich nowymi znakami pieniężnymi, o niższych nominałach. Wszystkie wartości (płace, ceny, wkłady na rachunkach w bankach) zostają przeliczone według ustalonych proporcji.

Kwota nominalnego zadłużenia (brutto − bez odliczania należności) jednostek sektora finansów publicznych przede wszystkim z tytułu papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek. Kwota ta obejmuje zadłużenie po konsolidacji, tj. po wyeliminowaniu wierzytelności pomiędzy jednostkami sektora. W zależności od metodyki zakres sektora finansów publicznych i tytuły dłużne uwzględniane przy obliczaniu długu publicznego mogą się różnić (np. państwowy dług publiczny obliczony zgodnie z ustawą o finansach publicznych i dług sektora finansów publicznych w ujęciu metodyki unijnej ESA2010 na potrzeby paktu stabilności i wzrostu).

Bank centralny państw członkowskich Unii Europejskiej, które przyjęły euro. Jego głównym zadaniem jest ustalanie i prowadzenie wspólnej polityki pieniężnej w strefie euro, nakierowanej na osiągnięcie stabilności cen. EBC odpowiada także m.in. za nadzorowanie systemów bankowych w krajach strefy euro, zbieranie danych statystycznych potrzebnych do prowadzenia polityki pieniężnej, funkcjonowanie systemów płatniczych czy zapobieganie fałszerstwom banknotów.

Na ESBC składa się Eurosystem (Europejski Bank Centralny i banki centralne państw członkowskich strefy euro) oraz banki centralne tych państw członkowskich UE, które nie przyjęły euro. Kraje te mogą w ramach ESBC prowadzić własną politykę pieniężną, ale są wyłączone z procesu decyzyjnego dotyczącego polityki pieniężnej strefy euro. Głównym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen. Do zadań ESBC należy w szczególności kreowanie i realizacja polityki pieniężnej Unii, zarządzanie rezerwami walutowymi krajów członkowskich, przeprowadzanie operacji dewizowych oraz wspieranie (sprawnego) działania systemów płatniczych.

Procesy gromadzenia i redystrybucji środków publicznych będących w dyspozycji władz publicznych. Dotyczą one budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz budżetu ubezpieczeń społecznych. Finanse publiczne są kategorią dynamiczną (wspomniane procesy zachodzą stale) i dwustronną (z jednej strony gromadzone są dochody i przychody, a z drugiej następują wydatki i rozchody). Polityka finansów publicznych jest skoncentrowana na realizacji interesu publicznego i zaspokajaniu potrzeb społecznych w ujęciu zbiorowym.

Proces trwałego wzrostu cen w gospodarce związany ze spadkiem siły nabywczej pieniądza krajowego. Inflacja w Polsce jest mierzona za pomocą wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI), ale stosowane są także inne miary, m.in. inflacja bazowa czy wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu (PPI). Inflacja jest procesem przeciwnym do deflacji.

Koncepcja miar inflacji o ograniczonym wpływie czynników podażowych oraz szoków o charakterze jednorazowym oraz silniejszym wpływie trwałych czynników popytowych. Takie podejście pomaga w ocenie średnio- i długookresowych trendów inflacji. Wskaźniki inflacji bazowej wspomagają prowadzenie polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski oblicza i publikuje cztery miary inflacji bazowej.

Podmiot lub mechanizm, za pomocą którego uczestnicy wymieniają zlecenia płatnicze, papiery wartościowe lub inne instrumenty finansowe. Głównym przedmiotem działalności izby rozliczeniowej jest rozliczanie zleceń, w tym ich przekazywanie, kontrolowanie oraz potwierdzanie, najczęściej z wykorzystaniem kompensowania kwot zleceń w celu ustalenia wzajemnych zobowiązań i należności uczestników izby rozliczeniowej oraz finalnych kwot potrzebnych do przeprowadzenia rozrachunku, którego dokonuje agent rozrachunkowy, z reguły bank centralny. Szczególnym przypadkiem izby rozliczeniowej funkcjonującej na rynku kapitałowym jest kontrahent centralny (ang. central counterparty, CCP).

Międzynarodowy numer rachunku bankowego (ang. International Bank Account Number). Międzynarodowy standard służący do identyfikowania rachunków płatniczych w rozliczeniach krajowych i transgranicznych, określony przez Międzynarodową Organizację Standaryzacyjną (ISO). W Polsce składa się z 28 znaków; są to cyfry identyfikatora rachunku płatniczego zgodnego ze standardem NRB poprzedzone kodem literowym „PL”. Rachunek płatniczy identyfikowany za pomocą IBAN zawiera mechanizm pozwalający kontrolować, czy identyfikator rachunku płatniczego został poprawnie wprowadzony do systemu transakcyjnego. Zastosowanie identyfikatora zgodnego z IBAN nie wymaga podawania dodatkowych danych o tym rachunku przy realizacji transakcji płatniczej.

Inicjatywa integracyjna UE, która ma na celu tworzenie jednakowych warunków i zasad dokonywania płatności detalicznych w euro na całym objętym nią obszarze. Podstawowymi instrumentami płatniczymi, wykorzystywanymi w ramach tej inicjatywy, są: polecenie przelewu SEPA (SCT – SEPA Credit Transfer), w tym dla przelewów natychmiastowych (SEPA Inst – SEPA Instant Credit Transfer), i polecenie zapłaty SEPA (SDD – SEPA Direct Debit). SEPA obejmuje wszystkie kraje członkowskie UE, a także Islandię, Liechtenstein, Monako, Norwegię, San Marino i Szwajcarię.

Instrument płatniczy wydawany przez instytucje finansowe (np. banki) przeważnie w formie wystandaryzowanej plastikowej karty, wyposażonej zwykle w pasek magnetyczny i/lub mikroprocesor. Służy do regulowania należności za towary i usługi nabyte w punktach handlowych, przez internet oraz do wypłaty gotówki z bankomatów.

Umowa regulowana ustawą Prawo bankowe zobowiązująca bank do oddania do dyspozycji kredytobiorcy na oznaczony czas kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorcę do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, a także do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Banki udzielają gospodarstwom domowym kredytów konsumpcyjnych (m.in. gotówkowych, ratalnych, samochodowych, w rachunku karty kredytowej) i kredytów mieszkaniowych. Kredyty dla przedsiębiorstw można podzielić na: obrotowe (finansujące bieżącą działalność) i inwestycyjne (finansujące rozwój zdolności produkcyjnych i usługowych). Kredyty są udzielane w walucie krajowej i walutach obcych. Ostrożnościowa reguła zaleca, aby kredyt był udzielony w walucie, w której kredytobiorca uzyskuje główne dochody. Odsetki od kredytu mogą być naliczane według oprocentowania stałego lub zmiennego – opartego na stawce referencyjnej.

Rodzaj waluty wirtualnej będącej zapisem cyfrowym, powstającym dzięki algorytmowi w procesie zwanym „wydobywaniem” lub „kopaniem”. Do kryptowalut można zaliczyć np. bitcoina, dash, ethereum, litecoina, monero czy ripple. Zobacz też „waluta wirtualna”.

Cena danej waluty wyrażona w innej walucie. Wzrost wartości danej waluty względem innej waluty pod wpływem sił rynkowych nazywany jest aprecjacją, a spadek jej wartości – deprecjacją. Z kolei administracyjne zwiększenie wartości danej waluty względem innej waluty to rewaluacja, a zmniejszenie – dewaluacja.

Dział ekonomii poświęcony badaniu procesów zachodzących w gospodarce rozpatrywanej jako całość. Opiera się na analizie zagregowanych wskaźników gospodarczych, takich jak dochód całej gospodarki i jego komponenty, inflacja, stopa bezrobocia, saldo bilansu płatniczego. Modele makroekonomiczne, będące odzwierciedleniem zależności pomiędzy poszczególnymi częściami systemu gospodarczego, oraz opracowane na ich podstawie prognozy stanowią ważne przesłanki w planowaniu i ocenie polityki gospodarczej.

Proces nadzorowania działalności pojedynczych instytucji finansowych, prowadzony na podstawie własnych i niezależnych ocen oraz posiadanych uprawnień i zasobów, w sposób niezależny, apolityczny i obiektywny. Proces ten jest realizowany na podstawie analizy ryzyka działalności prowadzonej przez te instytucje, oceny właściwego stosowania przez nie przepisów, standardów oraz dobrych praktyk, oraz odpowiedniej ochrony klientów korzystających z usług instytucji objętych nadzorem. Nadzór swoim wczesnym i skutecznym działaniem stara się przeciwdziałać sytuacjom kryzysowym, chronić deponentów banków, zapobiec upadłości poszczególnych instytucji finansowych, ograniczyć ryzyko rozprzestrzenienia się problemów na inne instytucje finansowe, przeciwdziałając spadkowi zaufania i przyczyniając się do utrzymania stabilności systemu finansowego jako całości.

Inaczej – polityka makroostrożnościowa. Działanie, którego celem jest identyfikacja, ocena i monitorowanie ryzyka systemowego powstającego w systemie finansowym lub jego otoczeniu oraz dążenie do jego wyeliminowania bądź ograniczenia z wykorzystaniem instrumentów makroostrożnościowych. Skuteczny nadzór makroostrożnościowy powinien pozwolić na utrzymanie ciągłego dostępu sfery realnej gospodarki do finansowania i innych usług finansowych nawet w przypadku nieoczekiwanych i niekorzystnych zaburzeń o znacznej skali oraz niskim prawdopodobieństwie wystąpienia, przyczyniając się do utrzymania długookresowego, zrównoważonego wzrostu gospodarczego kraju. Nadzór makroostrożnościowy osiąga ten cel poprzez: (a) wzmocnienie odporności systemu finansowego na wypadek realizacji ryzyka systemowego dzięki tworzeniu buforów absorbujących skutki szoku; (b) ograniczenie cyklicznego narastania nierównowag systemowych np. w postaci nadmiernego przyrostu kredytu (zadłużenia) i negatywnych sprzężeń między kredytem i cenami aktywów; oraz (b) ograniczenie strukturalnego ryzyka związanego z możliwością wystąpienia efektu zarażania instytucji finansowych poprzez wzajemne powiązania finansowe lub podobne ekspozycje oraz wzmocnienie odporności systemowo ważnych instytucji i infrastruktury finansowej.

Bank centralny Rzeczypospolitej Polskiej. Wypełnia zadania określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. NBP pełni trzy podstawowe funkcje: banku emisyjnego, banku banków oraz centralnego banku państwa. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

Numer Rachunku Bankowego – standard służący do identyfikowania rachunku płatniczego w Polsce, składający się z 26 cyfr. Zawiera mechanizm pozwalający kontrolować, czy identyfikator rachunku płatniczego został poprawnie wprowadzony do systemu transakcyjnego. Zastosowanie identyfikatora zgodnego z NRB nie wymaga podawania dodatkowych danych o tym rachunku przy realizacji transakcji płatniczej.

Liczba (lub wartość) znaków pieniężnych powszechnego obiegu, wyemitowanych przez Narodowy Bank Polski, które pozostają w obiegu gotówkowym, pomniejszona o liczbę (lub wartość) znaków pieniężnych, które:- znajdują się w kasach i skarbcach NBP,- zostały złożone przez NBP do depozytu w skarbcach innych banków,- zostały wycofane przez NBP z obiegu gotówkowego z uwagi na stopień ich zużycia.

Podmiot, który oferuje usługi i produkty finansowe podobne do bankowych, ale nie podlega określonym w regulacjach bankowych wymogom ostrożnościowym dotyczącym prowadzenia działalności bankowej, nadzorowi finansowemu ani systemowi gwarantowania depozytów. W polskim prawie pojęcie parabanku nie zostało sprecyzowane i dlatego w literaturze jest wiele definicji, o różnym zakresie podmiotowym. W Polsce za parabanki uznaje się przede wszystkim firmy pożyczkowe oraz lombardy. Niekiedy pojęcie to jest rozszerzane na inne podmioty rynku finansowego, w tym także takie, które prowadzą działalność niezgodnie z przepisami prawa.

Powszechny środek płatniczy przyjmowany w zamian za towary i usługi lub służący do regulowania zobowiązań, w tym podatkowych. Współcześnie funkcję pieniądza pełni przede wszystkim gotówka w obiegu (znaki pieniężne emitowane przez bank centralny) oraz środki na rachunkach w bankach komercyjnych.

Oszukańcza struktura inwestycyjna, w której rzekomo wypracowane zyski wypłaca się dotychczasowym inwestorom ze środków wnoszonych przez nowych klientów, co zmniejsza podejrzenia co do jej charakteru i nielegalności działania. W praktyce organizator piramidy finansowej nie inwestuje powierzonych mu środków, nie ma licencji na prowadzenie działalności na rynku finansowym i zazwyczaj stosuje tzw. kreatywną księgowość. Potencjalni klienci są zachęcani do inwestowania obietnicą wysokich zysków, które mają być zapewnione przez (w rzeczywistości pozorne) inwestycje w określone rodzaje aktywów (np. nieruchomości, metale szlachetne). Organizowanie piramid finansowych stanowi tzw. nieuczciwą praktykę i jest zakazane przez prawo. Piramidy finansowe są skazane na bankructwo, gdyż ich działalność wymaga stałego dopływu nowych uczestników, czego nie można zapewnić.

Część polityki gospodarczej państwa skoncentrowana na kształtowaniu kursu walutowego i/lub warunków działania rynku walutowego. Rynkowym instrumentem polityki kursowej są interwencje na rynku walutowym, w tym sprzedaż lub zakup walut obcych przez bank centralny. Obecnie w Polsce obowiązuje system płynnego kursu walutowego, który nie wyklucza interwencji walutowych.

Działania, które podejmuje bank centralny, aby wpływać na koszt i dostępność kredytu, aktywność gospodarczą, kurs walutowy i inflację. Współcześnie głównym instrumentem polityki pieniężnej w krajach, w których obowiązuje płynny kurs walutowy, są stopy procentowe banku centralnego. Zmiany ich poziomu oddziałują na oprocentowanie depozytów i kredytów w gospodarce oraz na poziom kursu walutowego, a przez to na decyzje podmiotów gospodarczych, w tym dotyczące inwestowania i konsumpcji. W Polsce politykę pieniężną prowadzi Narodowy Bank Polski. Głównym celem polityki pieniężnej NBP jest zapewnienie stabilności cen. Jednocześnie polityka pieniężna jest prowadzona w taki sposób, aby sprzyjać utrzymaniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz stabilności systemu finansowego.

Umowa regulowana ustawą Kodeks cywilny, w której dający pożyczkę zobowiązuje się do przeniesienia na własność biorącego określonej ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się do zwrócenia tej samej ilości pieniędzy albo tej samej liczby rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim umowa pożyczki powinna określać stopę oprocentowania i warunki jej zmiany z podaniem indeksu lub stopy referencyjnej. W odróżnieniu od kredytu, pożyczki mogą być udzielane przez wszystkie podmioty mające zdolność do wykonywania czynności prawnych, zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, a uzyskane przy jej pomocy środki mogą być wykorzystane do dowolnych celów. Wyróżnia się dwa rodzaje pożyczki: bankową i konsumencką. Pożyczka bankowa dodatkowo regulowana jest ustawą Prawo bankowe, a jej przedmiotem jest wyłącznie przekazanie środków pieniężnych. Pożyczka konsumencka nie posiada takich ograniczeń.

Funkcja banku centralnego w ramach zarządzania kryzysowego polegająca na tym, że bank centralny może udzielić wsparcia płynnościowego indywidulanym bankom (lub innym kwalifikowanym instytucjom), które doświadczają przejściowych problemów płynnościowych, ale pozostają wypłacalne. Wsparcie to ma charakter tymczasowy (krótkookresowy) i jest przyznawane instytucji w sytuacjach nadzwyczajnych, po wyczerpaniu przez nią rynkowych źródeł finansowania. W celu ograniczenia pokusy nadużycia bank centralny wymaga odpowiedniej ilości i jakości zabezpieczenia oraz stosuje karne oprocentowanie.

Mierzy zagregowaną wartość finalnych dóbr i usług wytworzonych przez polskie i zagraniczne czynniki produkcji na terenie Polski w określonej jednostce czasu. PKB nominalny oblicza się według bieżących cen, natomiast PKB realny jest „oczyszczony” z wpływu inflacji. Istnieją trzy zasadnicze metody obliczania PKB: (a) wydatkowa – PKB jest równy wydatkom wszystkich nabywców dóbr finalnych, (b) dochodowa – PKB musi być równy sumie dochodów wszystkich właścicieli czynników produkcji, (c) produkcyjna – PKB oblicza się, odejmując od całkowitej produkcji wartość dóbr i usług zużytych w procesie jej tworzenia.

Bezgotówkowa usługa płatnicza polegająca na uznaniu określoną kwotą rachunku płatniczego odbiorcy (beneficjenta), realizowana z rachunku płatniczego płatnika. Operację tę przeprowadza bank prowadzący rachunek płatnika (lub inny dostawca usług płatniczych), na podstawie jego dyspozycji. Usługę tę nazywa się także poleceniem przelewu lub przelewem bankowym.

Rachunek prowadzony przez dostawcę usług płatniczych dla jednego lub większej liczby użytkowników, służący do wykonywania transakcji płatniczych. Na rachunku płatniczym będącym rachunkiem bankowym lub rachunkiem prowadzonym przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową można także przechowywać środki pieniężne.

Organ Narodowego Banku Polskiego odpowiedzialny za prowadzenie polityki pieniężnej, w tym ustalanie wysokości stóp procentowych NBP. Składa się z Przewodniczącego Rady, którym jest Prezes NBP oraz 9 członków, powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat na sześć lat. Do obowiązków Rady należy m.in. ustalanie corocznych założeń polityki pieniężnej oraz składanie Sejmowi sprawozdań z ich wykonania.

Kompleksowy mechanizm prawny i operacyjny polegający na przeprowadzeniu przymusowej restrukturyzacji lub likwidacji banku, przy jednoczesnym zachowaniu jego funkcji krytycznych (czyli działań, usług lub operacji, których zaprzestanie mogłoby doprowadzić do zakłócenia stabilności finansowej lub zaburzeń w gospodarce realnej) i ochronie ubezpieczonych depozytów. Procedura ta zakłada brak zaangażowania środków podatników – koszty restrukturyzacji mają ponieść dotychczasowi właściciele banku oraz nieubezpieczeni wierzyciele.

Rozrachunek brutto w czasie rzeczywistym (ang. Real-Time Gross Settlement) to transfer środków pieniężnych między rachunkami płatniczymi realizowany niezwłocznie, w ciągu całego dnia operacyjnego (w godzinach pracy systemu). Zlecenia płatnicze RTGS są przetwarzane i księgowane pojedynczo, bez oczekiwania na kompensatę z innymi transakcjami.

Wynika z zarządzania przez banki aktywami i pasywami oraz prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej. Wyróżnia się m.in. ryzyko: kredytowe, płynności, operacyjne, rynkowe. Ryzyko kredytowe oznacza, że bank może nie uzyskać płatności z tytułu umowy kredytowej m.in. odsetek lub raty kapitałowej kredytu. Ryzyko płynności jest zagrożeniem utraty zdolności do finansowania aktywów i terminowego wykonania zobowiązań przez bank. Ryzyko operacyjne oznacza ryzyko straty wynikające z nieodpowiednich lub zawodnych procedur wewnętrznych, błędów ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych; obejmuje także ryzyko prawne. Ryzyko rynkowe jest zagrożeniem, że zmiany m.in. cen aktywów, kursów wymiany walut, stawek procentowych spowodują straty na pozycjach bilansowych i pozabilansowych banku.

Stan, w którym system finansowy pełni swoje funkcje w sposób ciągły i efektywny, nawet w przypadku nieoczekiwanych i niekorzystnych zaburzeń o znacznej skali oraz niskim prawdopodobieństwie wystąpienia. Utrzymanie stabilności systemu finansowego wymaga monitorowania ryzyka systemowego powstającego w systemie finansowym lub w jego otoczeniu, jak również podejmowania działań eliminujących lub ograniczających to ryzyko. Stabilnie funkcjonujący system finansowy jest warunkiem koniecznym do zapewnienia zrównoważonego rozwoju gospodarczego w długim okresie.

Wyrażony procentowo koszt kredytu lub zwrot z zainwestowanych środków. Pojęcie stóp procentowych może dotyczyć m.in. stóp banku centralnego, stóp rynku międzybankowego lub oprocentowania kredytów i depozytów bankowych. Stopy procentowe mogą mieć różną wysokość zależnie od długości kontraktu (zapadalności), ryzyka związanego z kontrahentem i innych czynników.

System wzajemnie powiązanych instytucji, rynków oraz elementów infrastruktury, które świadczą usługi finansowe na rzecz sfery realnej gospodarki i państwa. System finansowy jest częścią systemu ekonomicznego kraju. W ramach systemu finansowego można wyróżnić dwa segmenty: rynkowy system finansowy oraz publiczny system finansowy. System finansowy pełni funkcje: monetarną (dostarcza podmiotom niefinansowym pieniądz i umożliwia jego obieg w gospodarce), kapitałowo-redystrybucyjną (umożliwia przepływ wolnych środków od podmiotów, które nimi dysponują, do podmiotów, które ich potrzebują) oraz kontrolną (sprawuje kontrolę nad strumieniami pieniężnymi, w szczególności nad środkami zainwestowanymi, wypożyczonymi i redystrybuowanymi w przeszłości). System finansowy obejmuje elementy regulowane i nieregulowane.

Określona grupa instytucji, instrumentów i procedur wykorzystywanych do zapewnienia obiegu pieniądza w obrębie danego obszaru geograficznego, którym zazwyczaj jest jeden kraj (krajowy system płatniczy). Elementami systemu płatniczego są:

• podmioty uczestniczące w systemie, w tym m.in. bank centralny, banki komercyjne, izby rozliczeniowe i podmioty niebankowe,
• rodzaje zobowiązań, których dotyczą płatności,
• środki dokonywania płatności, w tym m.in. instrumenty płatnicze i kanały komunikacji,
• umowne stosunki łączące zainteresowane strony. W krajowym systemie płatniczym funkcjonują systemy płatności wysokokwotowych, w tym przede wszystkim systemy międzybankowych transferów funduszy znacznej wartości, systemy płatności detalicznych, schematy płatnicze oraz systemy rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych.

Formalne ustalenia oparte na prawnych i umownych powiązaniach pomiędzy uczestnikami i operatorami systemu, w ramach których obowiązują wspólne dla tych podmiotów zasady przekazywania zleceń płatniczych, przeprowadzania rozliczeń i rozrachunku wzajemnych zobowiązań uczestników systemu.

Cyfrowe odwzorowanie wartości, które nie jest prawnym środkiem płatniczym ani oficjalną międzynarodową jednostką rozrachunkową, a także regulowanym pieniądzem elektronicznym czy instrumentem finansowym, wekslem lub czekiem – jest natomiast wymienialne w obrocie gospodarczym na prawne środki płatnicze i akceptowane jako środek wymiany, a także może być elektronicznie przechowywane lub przeniesione albo może być przedmiotem handlu elektronicznego. Zobacz też: kryptowaluta.

Oblicza się jako wyrażony w procentach iloraz kapitału Tier I banku oraz miary jego ekspozycji całkowitej uwzględniającej zarówno ekspozycje bilansowe, jak i pozabilansowe. Do celów regulacyjnych wskaźnik dźwigni oblicza się jako prostą średnią arytmetyczną miesięcznych wskaźników dźwigni w ciągu kwartału. Tradycyjnie dźwignia finansowa jest to relacja posiadanych przez instytucję aktywów, zobowiązań pozabilansowych i innych rodzajów zobowiązań do jej funduszy własnych.

Wymóg kapitałowy określa odpowiednią wartość kapitałów będącą funkcją podejmowanego przez bank ryzyka i mającą za zadanie absorbowanie strat ponoszonych w wyniku materializacji tego ryzyka. Banki wyznaczają wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka: kredytowego, rynkowego, operacyjnego i innych. Do oceny stopnia zabezpieczenia przed ryzykiem stosuje się współczynniki kapitałowe będące relacją różnych kategorii kapitału własnego do łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko. Podstawowymi są: współczynnik kapitału podstawowego Tier I, współczynnik kapitału Tier I i łączny współczynnik kapitałowy. Wartości współczynników stanowią wyrażony procentowo iloraz, odpowiednio, kapitału podstawowego Tier I, kapitału Tier I i funduszy własnych banku przez łączną ważoną ryzykiem kwotę ekspozycji. Zgodnie z wymogami tzw. filaru I ich wartości nie mogą być niższe niż, odpowiednio, 4,5%, 6% i 8%. KNF może indywidualnie wyznaczyć bankom dodatkowe wymogi kapitałowe w ramach tzw. filaru II.

Minimalne wymogi stawiane bankom w zakresie zarządzania ryzykiem płynności. Obecnie w Polsce wymogi płynności dotyczą m.in. minimalnego poziomu wskaźnika płynności bieżącej LCR (ang. liquid coverage ratio) oraz wskaźnika płynności strukturalnej (długoterminowej) M4. Wskaźnik LCR pokazuje relację między aktywami o wysokiej płynności i jakości kredytowej (m.in. gotówka, obligacje skarbowe i bony NBP) a wypływami netto, które mogą nastąpić w ciągu 30 dni. Jego wartość nie może być niższa niż 100%.Wskaźnik M4 pokazuje relację między funduszami własnymi i stabilnymi środkami obcymi a aktywami niepłynnymi i o ograniczonej płynności. Celem wskaźnika jest utrzymanie odpowiedniego poziomu płynności długoterminowej. Jego wartość nie powinna być niższa niż 1. Wskaźnik ten ma być docelowo zastąpiony wskaźnikiem stabilnego finansowania netto NSFR (ang. net stable funding ratio), którego celem jest utrzymanie stabilnych źródeł finansowania w perspektywie średnio- i długoterminowej.

Wzrost gospodarczy jest definiowany jako zwiększenie produkcji dóbr i usług w danym państwie. W teorii ekonomii pojęcie wzrostu gospodarczego odnosi się do zmian ilościowych, a nie jakościowych. Proces zmian jakościowych (zwłaszcza gdy występują w długim okresie i wiążą się ze zmianą struktury gospodarki) nazywany jest rozwojem gospodarczym. Jednym z pierwszych ekonomistów, którzy wprowadzili rozróżnienie pomiędzy wzrostem i rozwojem gospodarczym był Joseph Alois Schumpeter. Powszechnie przyjętą miarą wzrostu gospodarczego jest przyrost realnego produktu krajowego brutto (PKB); często podaje się PKB przypadający na jednego mieszkańca. Zgodnie z zasadami opracowania rachunków narodowych, czyli oficjalnej statystyki aktywności ekonomicznej, do składników PKB ze względu na jego wykorzystanie zalicza się: popyt konsumpcyjny, prywatny i publiczny oraz popyt inwestycyjny, skorygowane o różnicę między eksportem a importem. Od strony produkcji wielkość PKB jest tożsama z wielkością wartości dodanej wyprodukowanej w gospodarce powiększoną o wartość podatków pośrednich. Ocena wkładu wzrostu poszczególnych elementów popytu do wzrostu PKB lub poszczególnych sektorów (przemysł, usługi itd.) do wzrostu wartości dodanej pozwala na ocenę znaczenia poszczególnych komponentów PKB w jego całkowitym wzroście.

Banknoty i monety będące w powszechnym obiegu, a także banknoty i monety kolekcjonerskie, emitowane w celu upamiętnienia ważnych wydarzeń, rocznic lub osób. Banknoty i monety mają określoną wartość nominalną wyrażaną odpowiednio w złotych i groszach. Banknoty i monety emitowane przez NBP są prawnym środkiem płatniczym w Polsce.