Informacje prasowe, opinie, publikacje wobec ataków politycznych na NBP

EBC, Bundesbank i bank centralny Holandii poniosły rekordowe straty w 2023. Może to wywoływać krytyczne opinie, ale nie ma podstaw do niepokoju. Te banki działają na zupełnie innych zasadach, choć straty w dłuższym okresie nie są wskazane.

Europejski Bank Centralny podał, że jego straty w 2023 r. przed rozwiązaniem rezerw wyniosły 7,9 mld euro po stracie 1,6 mld rok wcześniej. Po zlikwidowaniu wszystkich rezerw odłożonych na pokrycie całego ryzyka superbank strefy euro zaksięguje stratę 1,3 mld euro, która powinna zostać pokryta przyszłymi zyskami.

Sam bank zapewnił, że jest w dalszym ciągu dobrze dokapitalizowany i może nadal skutecznie działać niezależnie od jakichkolwiek strat. „EBC będzie zapewne ponosić dalsze straty w kilku najbliższych latach na skutek zmaterializowania się ryzyka związanego z stopami procentowymi, ale następnie wróci do osiągania zrównoważonych zysków” — cytuje Reuter jego komunikat.

Cały problem polega na tym, że EBC za kadencji prezesa Mario Draghiego drukował pieniądze na dużą skalę w ramach działań pobudzających gospodarkę europejską. Pieniądze te były potrzebne na wykup rządowych obligacji w nadziei, że obfite i tanie kredyty ożywią wzrost gospodarczy i zbiją inflację do celu inflacyjnego 2 proc.. Kiedy stopy procentowe były ujemne, to stanowiły mały koszt dla superbanku, ale teraz musi on płacić 4 proc. od środków przyznawanych innym bankom.

Banki komercyjne w strefie euro mają w dalszym ciągu nadmiar 3,5 bln euro płynnych środków. więc wyciągnięcie tej gotówki z systemu finansowego może potrwać jeszcze dekadę bez wywoływania destabilizacji. EBC osiąga teraz skromny przychód na stopach procentowych od obligacji skupionych od rządów w ramach programu pobudzania gospodarki.

EBC nie był jednym ważnym bankiem, który poniósł straty. W podobnej sytuacji są też Bundesbank i bank centralny Holandii. To sprawi, że prawdopodobnie nie będą w stanie odprowadzać do skarbu państwa dywidendy przez najbliższe lata.

Bundesbank poinformował, że stracił 21,6 mld euro, co „zjadło” niemal całe jego rezerwy, a 2,4 mld z tej straty zostanie pokryte właśnie z tych rezerw. — Te obciążenia finansowe utrzymają się zapewne przez kilka lat. Spodziewamy się, że będą znów znaczne w bieżącym roku — uprzedził prezes Joachim Nagel.

W tym roku niemieckie straty przekroczą pozostałe 700 mln euro rezerw, więc bank centralny będzie zmuszony przenieść straty na później, odłożyć je na bok, aby zrównoważyć je przyszłymi zyskami. — Z tego powodu nie spodziewamy się, abyśmy byli w stanie rozdzielać jakiekolwiek zyski w dłuższym okresie — zastrzegł prezes Nagel.

Bank centralny Holandii poinformował z kolei, że zanotował za 2023 r. ujemny wynik 3,5 mld euro z powodu podwyższenia przez EBC stóp procentowych dla zmniejszenia inflacji. Bank nie spodziewa się dalszych strat do 2029 r., które uda mu się pokryć swym kapitałem buforowym. „To oznacza, że nie jest obecnie rozważana rekapitalizacja przez skarb państwa jako alternatywa dla przywrócenia ochrony buforowej” — uspokoił bank.

Wyjaśnienia dotyczące EBC

Superbank z Frankfurtu wyemitował w ciągu dekady bilony euro nowych pieniędzy w ramach pobudzania gospodarki, mimo częstych ostrzeżeń konserwatywnych ekonomistów. Jego straty mogą nasilić krytyczne opinie, zwłaszcza jeśli krajowe banki centralne zwrócą się do rządów o zasilenie kapitału, co można będzie uznać za ratowanie ich finansów. Straty zmniejszyły przychody rządów, mogą prowadzić do dodatkowych wydatków, a rządy skłonić do zastanawiania się, jak działają ich instytuty emisyjne, co może zagrozić ich prawomocności i niezależności.

Najważniejsze instytucje, MFW i OECD twierdzą, że straty banków centralnych nie świadczą o błędach w polityce pieniężnej, ale zwykłym ludziom trudno zrozumieć te niuanse, bo banki centralne działają inaczej od zwykłych firm. Częste straty mogą jednak osłabić wiarygodność banków centralnych, bo inwestorzy mogą nabrać poczucie, że banki będą drukować puste pieniądze w dłuższym czasie.

Banki centralne nie działają jak banki komercyjne, mogą nawet funkcjonować z ujemnym kapitałem. Tak było z Bundesbankiem w latach 70., ujemny kapitał miały też m.in. Reserve Bank of Australia i Czeski Bank Narodowy. Niektóre z nich ostrzegały też, że taka sytuacja nie może trwać dłużej i może być potrzebna pomoc rządu w zasileniu kapitałowym.

EBC dokonuje obecnie przeglądu swego stylu działania, także sposobu zapewniania płynnych środków innym bankom. W ostatniej dekadzie przyznał im ogromne środki, ale w systemie finansowym istnieje nadal nadwyżka 3,5 bln euro po odstąpieniu przez EBC od skrajnie spolegliwej polityce pieniężnej.

Jedną z rozważanych kwestii jest to, ile EBC płaci bankom za nadwyżkę płynnych środków zdeponowanych u niego na jeden dzień. Niektórzy decydenci twierdzą, że EBC powinien rekompensować mniejszą część depozytów bankowych o stopie 4 proc., co obniży własne koszty stóp procentowych kosztem zysku banków. W polityce pieniężnej nie ma jednak uzasadnienia dla takiego działania, bo jedynym celem EBC jest zapewnienie stabilizacji cen, wiec decyzja o wzmocnieniu własnych finansów mogłaby być prawnie zakwestionowana. Mimo wszystko dłuższy okres ponoszenia strat może być uznany za niedopuszczalny, bo kwestionuje zasadność całej struktury i może stanowić uzasadnienie zmniejszenia płatności bankom komercyjnym.

Nie mam wątpliwości, że pandemiczny program skupu obligacji przez NBP był potrzebny i zgodny z prawem – mówi Gazecie Giełdy i Inwestorów „Parkiet” prof. Ryszard Kokoszczyński, wieloletni członek zarządu polskiego banku centralnego.

Kto odpowiada w Polsce za operacje otwartego rynku, takie jak te, w ramach których NBP w latach 2020–2021 skupił obligacje skarbowe i gwarantowane przez Skarb Państwa za około 140 mld zł? Rada Polityki Pieniężnej czy zarząd NBP?

Ustawa o NBP wskazuje na dwie płaszczyzny zarządzania takimi operacjami. Ogólne zasady czy też ramy prowadzenia takich operacji uchwala Rada Polityki Pieniężnej. Ale konkretne decyzje są w gestii zarządu. I zazwyczaj dla wszystkich zaangażowanych stron było dość jasne, co to są ogólne zasady, a co to są konkretne operacje, nie przypominam sobie większych kontrowersji. W ogóle mamy w NBP dość klarowny podział obowiązków, bo ustawa mówi, że wszystko, co nie jest explicite przypisane innym organom, jest kompetencją zarządu.

W przypadku strukturalnych operacji otwartego rynku (SOOR), które NBP prowadził po wybuchu pandemii Covid-19, kontrowersji nie udało się uniknąć. Część członków RPP, zarówno obecnych, jak i byłych, uważa, że decyzje o skali i terminach skupu bądź sprzedaży obligacji przez NBP powinna podejmować każdorazowo Rada. Zarząd NBP wskazuje, że to należy do jego zadań. A obecny rząd ma wątpliwości co do tego, czy program SOOR w ogóle był zgodny z prawem.

Moim zdaniem ten program mieścił się w zasadach dotyczących operacji otwartego rynku, które wtedy obowiązywały. Co więcej, ja mam problem, gdy słyszę o tym, że to była niekonwencjonalna polityka pieniężna. Wiele operacji tego typu 50–60 lat temu było standardowym narzędziem banków centralnych. Fakt, że banki centralne nie dbały wtedy tylko o stabilność cen, ale też o wzrost gospodarczy, finansowanie działań rządu itp. Dopiero później, gdy weszła w życie doktryna niezależności banków centralnych, zlikwidowano wszelkie możliwości finansowania rządu przez bank centralny. Ale nadal jest dość oczywiste, że jeżeli bank centralny angażuje się w operacje rynkowe, to pracuje na papierach rządowych. Jest tylko ta święta zasada, że te operacje muszą być prowadzone na rynku wtórnym, a nie pierwotnym.

W przypadku SOOR ta zasada była respektowana, NBP kupował obligacje na rynku wtórnym. Ale krytycy tamtych działań uważają, że te operacje były zgodne tylko z literą prawa, ale nie z jego duchem. Po pierwsze, w transakcjach udział brały głównie banki pod kontrolą Skarbu Państwa. Po drugie, bank centralny nie odkupował od nich zwykłych obligacji skarbowych ze starszych emisji, żeby zwiększyć ich zdolność do zakupu nowych obligacji i wpłynąć tak na ich ceny, tylko świeżo wyemitowane obligacje covidowe. Banki komercyjne, kupując te papiery, wiedziały, że odsprzedadzą je bankowi centralnemu. W pewnym sensie były tylko słupem. To nie budzi pańskich zastrzeżeń?

Nie – i to z dwóch powodów. Pierwszy ma charakter formalny. Nie widzę w tych operacjach nic nagannego. NBP, jak każdy urząd, działa na podstawie i w granicach prawa. Moim zdaniem te granice nie zostały przekroczone. Zastrzegam jednak, że w czasie, gdy program SOOR był realizowany, byłem członkiem zarządu NBP. Broniąc tych operacji, poniekąd bronię więc też siebie. Ale mój drugi argument w obronie SOOR ma charakter czysto ekonomiczny. Te operacje po prostu nigdy nie wyczerpywały całości podaży obligacji covidowych, więc pośrednictwo banków komercyjnych wystawiało je na pewne ryzyko płynnościowe. A wobec tego, że bank centralny zawsze – czy to w normalnej sytuacji, czy w kryzysowej – pracuje na jakiegoś rodzaju obligacjach skarbowych, można zaryzykować tezę, że instytucje kupujące te papiery na rynku pierwotnym stale żyją w przekonaniu, że w razie czego mogą je odsprzedać NBP. Inaczej mówiąc, z perspektywy banków komercyjnych ryzyko płynnościowe na rynku papierów skarbowych jest zawsze mniejsze niż na innych rynkach. Oczywiście w normalnych czasach NBP kupuje takie papiery z dyskontem, więc banki komercyjne ponoszą ryzyko cenowe. Ale to nie były normalne czasy, więc decyzja, żeby odkupować wszystko po ustalonej z góry cenie, była uprawniona. Gdy próbuje się zapobiec kryzysowi, działanie z pewną przesadą jest lepsze niż działanie zbyt ostrożne. Lepiej pomylić się, robiąc zbyt dużo, niż robiąc zbyt mało.

A czy w dyskusji o legalności bądź nielegalności SOOR jakieś znaczenie ma to, jaki był rzeczywisty cel tego programu? Niektórzy jego krytycy uważają, że operacje NBP na rynku obligacji byłyby akceptowalne, gdyby służyły stabilizacji tego rynku i tym samym sektora bankowego, albo gdyby miały obniżyć rentowność długoterminowych obligacji, czyli długoterminowych stóp procentowych. Ale, jak mówią, w praktyce SOOR służył zaspokojeniu potrzeb pożyczkowych rządu, czego konstytucja zabrania.

Ten podział na operacje o charakterze monetarnym i fiskalnym jest nieco sztuczny. Banki centralne nigdy nie ukrywały tego, że nawet gdy realizują najwęższy możliwy mandat, tzn. dbają o stabilność cen, to ich działania mają wpływ na rozkład dochodów w społeczeństwie. A gdy coś ma takie efekty dystrybucyjne, to powstaje pytanie, czy to nie jest aby polityka fiskalna?

Przykładowo, inflacja nie jest jednakowo odczuwana przez wszystkich. Skutkiem kontroli inflacji jest więc to, że inaczej oddziałuje na osoby, które mają stałe w ujęciu nominalnym zobowiązania, inaczej na osoby, które mają stałe w ujęciu nominalnym dochody, a jeszcze inaczej na osoby, które mają dochody w jakiś sposób indeksowane. Dlatego też, paradoksalnie, niektóre operacje banków centralnych, które nie dotyczą papierów skarbowych, mogą mieć bardziej fiskalny charakter niż operacje na rynku obligacji skarbowych. Amerykańska Rezerwa Federalna (bank centralny USA – red.) w pierwszej ustawie otrzymała możliwość finansowania w sytuacjach krytycznych w zasadzie każdego podmiotu, włącznie z prywatnymi przedsiębiorstwami, a nawet osobami fizycznymi. Gdy przyszedł wielki kryzys, Fed nie musiał w pełni wykorzystać tego arsenału, który miał do dyspozycji. Ale potem przestrzeń Fedu do działania ograniczono właśnie dlatego, że uznano, że bank centralny nie powinien podejmować decyzji, które mają jawne efekty dystrybucyjne, bez uzgodnienia ich z rządem. Mamy więc do czynienia z bardzo starą już dyskusją o tym, czy niewybierani w demokratycznych wyborach technokraci mogą prowadzić działania o charakterze fiskalnym.

I jaka jest pańska odpowiedź?

Uwielbiam hasło amerykańskiej rewolucji: no taxation without representation (nie wolno nakładać podatków na tych, którzy nie mają politycznej reprezentacji). Zgadzam się, że bankowość centralna w dzisiejszej formule stoi z tym hasłem w pewnej sprzeczności. Inflacja to jest pewien podatek, więc można argumentować, że o tym, ile ta inflacja powinna wynosić, nie powinni decydować technokraci, którzy nie mają politycznej odpowiedzialności. Z drugiej strony z oczywistych względów nie byłoby dobrze, gdyby władze banku centralnego były wyłaniane w bezpośrednich wyborach. Dlatego podoba mi się model brytyjski, gdzie cel inflacyjny ustala rząd, czyli władza polityczna odpowiedzialna przed parlamentem, a bank centralny może swobodnie decydować, jak ten cel realizować, ale musi się z tego tłumaczyć, gdy go nie realizuje.

Czy to oznacza, że niezależność banku centralnego od władzy politycznej, którą ekonomiści uważają dziś za fundament skuteczności polityki pieniężnej, jest iluzoryczna?

„Iluzoryczna” to jest za mocne określenie. Niezależność od władzy wykonawczej przy dobrze określonym mandacie banku centralnego jest rzeczą cenną i będę jej bronił. Natomiast trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że ta niezależność ma potencjalnie swoje złe strony i może być wykorzystywana przez banki centralne niezgodnie z intencjami ustawodawców. Znamy takie przypadki nawet z nieodległej historii. Przykładowo Ernst Welteke, jeden z byłych prezesów Bundesbanku (pełnił tę funkcję w latach 1999–2004 – red.), miał zbyt bliskie relacje z sektorem banków prywatnych, które Bundesbank nadzorował. Gdy kanclerz usiłowała przekonać Weltekego do dymisji, ten bronił się, że jest to próba wywarcia nacisku na bank centralny.

A czy w Polsce niezależność banku centralnego jest dobrze ugruntowana w prawie i nie jest wykorzystywana jako coś, co w praktyce zwalnia prezesa z wszelkiej odpowiedzialności?

Uchylam się od drugiej części tego pytania. Pracowałem w banku centralnym przez ponad 30 lat, więc nie jestem w stanie odpowiedzieć obiektywnie. Jeśli zaś chodzi o kształt niezależności, jej umocowanie w prawie, to kilka rzeczy można by poprawić. Przede wszystkim – i to mówię jako teoretyk polityki pieniężnej, nie jako praktyk – dobrze wiadomo, że możliwość ubiegania się przez władze banku centralnego o drugą kadencję wpływa na zachowanie potencjalnych kandydatów, a tym, którzy ich wybierają, stwarza możliwość naciskania na nich. Dlatego powszechnie przyjmuje się, że kadencja władz banku centralnego powinna być dłuższa niż typowa kadencja członków parlamentu i prezydenta, ale za to powinna być jedna. Niekoniecznie jestem za takim modelem jak w USA, gdzie kadencja w Radzie Gubernatorów trwa 14 lat i mało kto ją kończy, ale kadencja sześcio- czy ośmioletnia już wystarczy, żeby wyłączyć kierownictwo banku centralnego z cyklu politycznego. Jest też wystarczająco długa, aby nie dało się powiedzieć, że w połowie jest zmarnowana na naukę.

Co ciekawe, w przypadku Rady Polityki Pieniężnej ten teoretyczny model, który przedstawia pan jako optymalny, został w Polsce zrealizowany: członkowie tego gremium są powoływani na jedną, sześcioletnią kadencję. Za to trudno uniknąć wrażenia, że ostatnio do RPP trafiło wielu polityków, co też jakoś gryzie się z ideą niezależnego banku centralnego.

Tym, co mi najbardziej przeszkadza w sposobie wyboru członków RPP, jest niemal jednoczesna wymiana całego składu. Przesunięcia kadencji o kilka miesięcy wynikają z tego, że któryś z członków zrezygnował bądź zmarł. To bardzo przeszkadza w zachowaniu instytucjonalnej ciągłości Rady. Jeszcze zanim RPP powstała, jako członek zarządu NBP chodziłem na Komisję Konstytucyjną i zabiegałem o to, żeby Sejm, Senat i prezydent powoływali po jednym członku RPP co dwa lata, a nie po trzech co sześć lat. Z różnych powodów w konstytucji zdecydowano się na ten drugi zapis. Co do kompetencji członków RPP, to trudno było je opisać w sposób niebudzący żadnych zastrzeżeń. Gdy pojawiały się propozycje, że kandydaci powinni być ekspertami w dziedzinie polityki pieniężnej, to były głosy, że to w zasadzie zamyka drogę do RPP komukolwiek spoza NBP i jakąś garstką akademików. Zapis, że członkami RPP powinny być osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów, to był pewien kompromis. Sprawdzenie tego, czy kandydaci spełniają to kryterium, nie jest niemożliwe. Dla celów badawczych przeglądałem niedawno transkrypty Sejmu i Senatu z przesłuchań kandydatów do RPP. I muszę powiedzieć, że w parlamencie nierzadko zdarzały się bardzo merytoryczne przesłuchania, szczególnie w Senacie. I wydaje się, że te przesłuchania – a nie tylko polityka i dyscyplina partyjna – miały wpływ na to, jak głosowali senatorowie, gdy przychodziło do wyboru. Znów, ideałem dla mnie są przesłuchania kandydatów do Komitetu Polityki Pieniężnej w brytyjskim parlamencie, które są na naprawdę wysokim poziomie. A nie wydaje mi się, że parlamentarzyści angielscy są mądrzejsi niż nasi. Oni po prostu chętniej korzystają z wiedzy doradców. A wracając jeszcze do kwestii uregulowania niezależności banku centralnego, być może dobrze byłoby bardziej jednoznacznie i konkretnie opisać sposób wynagradzania władz tej instytucji.

Wróćmy do strukturalnych operacji otwartego rynku z czasów pandemii Covid-19. Co pańskim zdaniem należy zrobić z obligacjami, które NBP wtedy zakumulował? To, że bank centralny ma duży portfel obligacji skarbowych, który daje zarządowi możliwość oddziaływania na rynek tych papierów i na politykę rządu, stoi w sprzeczności z koncepcją niezależności banku centralnego. Czy należy NBP pozbawić tego straszaka, tzn. sprecyzować w ustawie o NBP, że jak już bank centralny w ramach kryzysowych programów skupi obligacje, to musi je trzymać do wykupu?

Dyskusje o tym, co zrobić z portfelem aktywów po dużej interwencji banku centralnego na jakimś rynku, toczyły się już w wielu krajach. Utrzymywanie rozdętych portfeli zwykle niczemu dobremu nie służy, szczególnie jeśli istnieje ryzyko, że ceny tych aktywów będą wahliwe. Zdarzają się przy tym przypadki bardziej kłopotliwe niż nasz, np. gdy bank centralny zakumulował portfel akcji, które nie mają określonego terminu zapadalności. Tak było pod koniec lat 90. XX w. w Hongkongu. Wniosek z tych dyskusji jest właściwie jeden: zdrowy rozsądek to jedyna wskazówka, jak te aktywa zmniejszać. Wiadomo, że należy sprzedawać je tak, aby jak najmniej wpływało to na warunki cenowe na rynku, czyli w małych porcjach. W przypadku obligacji skarbowych sensowne może być trzymanie ich do terminu zapadalności. Przy tym zawsze ograniczeniem dla banku centralnego jest jego mandat. Nawet jeśli o tym, co robić z portfelem obligacji, decyduje zarząd NBP, a nie RPP, to jest on zobowiązany realizować politykę pieniężną wyznaczoną przez RPP z myślą o realizacji celu inflacyjnego. Nie może więc podejmować decyzji, które wpłynęłyby na rynkowe stopy procentowe w sposób niespójny z decyzjami Rady. I choćby dlatego, że bank centralny nie ma dużej swobody decydowania o tym, co z portfelem aktywów zrobić, jestem przeciwny ograniczaniu jej jeszcze bardziej. Ingerencja prawna krępująca prowadzenie polityki pieniężnej wcześniej czy później może dać skutki przeciwne do zamierzonych.

Lata po globalnym kryzysie finansowym, gdy wiele banków centralnych zaczęło stosować politykę ilościową, czyli właśnie programy skupu bądź sprzedaży aktywów zamiast polityki stopy procentowej, sugerują, że polityka pieniężna ma największy wpływ na gospodarkę wtedy, gdy oddziałuje na politykę fiskalną. Można odnieść wrażenie, że banki centralne przyznają, że najlepszym narzędziem schładzania bądź pobudzania gospodarki są wydatki publiczne, a polityka pieniężna ma znaczenie o tyle, o ile pomaga zwiększać lub zmniejszać te wydatki. Zgodziłby się pan z taką tezą?

Nie. Po pierwsze, nie jest wcale tak, że polityka stóp procentowych zupełnie nie działa. Jest trochę badań, które to pokazują, np. badania Marcina Kolasy i Grzegorza Wesołowskiego na temat efektów konwencjonalnej i niekonwencjonalnej polityki pieniężnej USA. Oczywiście rzucenie na rynek dużej ilości obligacji przyniesie efekty szybciej niż podwyższenie stóp procentowych, które oddziałuje na gospodarkę realną z opóźnieniem kilku kwartałów. Ale to nie jest wcale wada polityki stóp procentowych. Po drugie, próba oddziaływania przez bank centralny na gospodarkę za pośrednictwem polityki fiskalnej jest rozwiązaniem nieeleganckim. Uważam, że należy zachować pewien podział pracy między politykę pieniężną a politykę fiskalną. Pamiętam zresztą, jak w reakcji na opinie NBP do ustawy budżetowej niektórzy ministrowie finansów grzecznie, ale stanowczo przypominali nam, że rząd jest również niezależny od banku centralnego. Ja się z tym generalnie zgadzam. Bank centralny ma prawo interesować się tym, czy polityka fiskalna stwarza lepsze czy gorsze warunki do kontroli inflacji i ma prawo na to reagować, aby zagwarantować realizację celu inflacyjnego. Nie widzę też nic złego w tym, żeby MF i NBP się kontaktowały, a nawet czasem wzajemnie krytykowały. Nie chciałbym jednak, żeby bank centralny koncentrował się na swoim wpływie na politykę fiskalną jako ważnym instrumencie prowadzenia polityki pieniężnej.

Pewnym echem strukturalnych operacji otwartego rynku z lat 2020–2021 jest propozycja profesora Ireneusza Dąbrowskiego z RPP, aby NBP mógł skupować na rynku wtórnym obligacje emitowane z myślą o sfinansowaniu ważnych inwestycji, takich jak budowa CPK i elektrowni atomowej, a także zbrojeń. Skoro bank centralny pomógł rządowi złagodzić pandemiczny kryzys, to może faktycznie powinien też pomóc sfinansować inne nadzwyczajne wydatki?

Nie powinien. Banki centralne są na ogół odpowiedzialne nie tylko za stabilność cen, ale także za stabilność finansową. Tzw. niekonwencjonalne działania banków centralnych w czasie kryzysów finansowych czy podczas pandemii łatwo wpisać w tę odpowiedzialność. Gdy wysychają rynki finansowe i pojawia się ryzyko, że gospodarka straci źródła finansowania, to moim zdaniem bank centralny musi coś z tym zrobić. Natomiast zaangażowanie w finansowanie dużych projektów inwestycyjnych, nawet najlepiej uzasadnionych przez gruntowne analizy, trudno moim zdaniem zmieścić w roli banku centralnego. Oczywiście w przeszłości, np. w latach 60. XX w., banki centralne finansowały programy rządowe na szeroką skalę, ale przekonaliśmy się, że to nie było najlepsze rozwiązanie.

Przecież ustawa nakłada na NBP obowiązek wspierania polityki gospodarczej rządu, o ile oczywiście spełniony jest podstawowy cel NBP.

No to na jakiś czas o tej propozycji możemy zapomnieć.

Nie wierzy pan w to, że inflacja wkrótce wróci do celu NBP?

Co to znaczy „wkrótce”?

Powiedzmy, że w horyzoncie oddziaływania polityki pieniężnej.

Czyli mniej więcej w ciągu półtora roku? Wydaje mi się, że to jest możliwe, ale nie wiem, czy wszyscy są na to gotowi. Chodzi mi o to, że gdyby chcieć w tak krótkim czasie trwale sprowadzić inflację do 2,5 proc., to polityka pieniężna nie byłaby – delikatnie mówiąc – zbyt ekspansywna. A w związku z tym, że wzrost gospodarczy mamy dość słaby, a perspektyw na gwałtowne przyspieszenie też raczej nie widać, to taka polityka pieniężna nie budziłaby zachwytu klasy politycznej.

Czy dobrze rozumiem, że pańskim zdaniem nie warto dążyć do jak najszybszego sprowadzenia inflacji do celu?

Zauważam po prostu, że mamy tu pewien wybór, o którym można rozmawiać. Być może zresztą bank centralny i rząd takie rozmowy prowadzą. Z jednej strony inflacja bardzo zmalała w stosunku do tych kilkunastu procent z początku 2023 r., a w związku z tym bank centralny może uznać, że wobec ambitnych planów inwestycyjnych rządu warto prowadzić teraz nieco łagodniejszą politykę pieniężną, godząc się na to, że inflacja wróci do celu za X lat. Z drugiej strony bank centralny może uznać, że nie będzie zważał na potrzeby rządu, ponieważ podwyższona inflacja utrzymuje się już dość długo, co rodzi ryzyko odkotwiczenia oczekiwań inflacyjnych. Wobec tego potrzebna jest polityka pieniężna, która nie będzie w krótkim okresie wspierała polityki rządu, ale za to pozwoli sprowadzić inflację do celu w Y lat, przy czym ten Y jest wyraźnie mniejszy niż X.

A może w dzisiejszych realiach, gdy trzeba mocno zwiększyć nakłady na zbrojenia i służbę zdrowia, przestawić gospodarkę na odnawialne źródła energii, dostosować ją do malejącej podaży pracy i przebudować łańcuchy dostaw, trwałe sprowadzenie inflacji do 2,5 proc. jest zarówno niemożliwe, jak i niewskazane? Może łatwiej będzie dostosować się do tych szoków przy nieco wyższej inflacji?

Dyskusja o tym, czy cele inflacyjne banków centralnych są na właściwym poziomie, toczyła się ze sporą intensywnością 15 lat temu, po kryzysie finansowym. Wtedy jednym z poważniejszych argumentów był ten, że przy wyższych celach inflacyjnych mniejsze byłoby ryzyko, że banki centralne, łagodząc politykę pieniężną, dojdą do bariery zerowej stopy procentowej. Bo polityka zerowych stóp procentowych jest dla banków kłopotliwa. Mimo to praktycy bankowości centralnej byli do tego pomysłu nastawieni sceptycznie. Na ogół obawiali się, że jeśli zmienią cel inflacyjny w czasie, gdy mają problem z osiągnięciem dotychczasowego, to utracą wiarygodność. To by wyglądało tak, jakby bank centralny oddał strzał, a potem gonił strzałę z tarczą. Bardzo trudno byłoby przekonać opinię publiczną, że ta zmiana ma głębokie uzasadnienie teoretyczne.

Można to chyba przedstawić jako pewien wybór: albo gospodarka będzie się rozwijała wolniej z powodu wspomnianych szoków, albo zgodzimy się na nieco wyższą inflację.

Tylko że to wcale nie jest oczywiste, że te szoki będą tak negatywnie wpływały na gospodarkę. To jest tylko hipoteza. Poza tym w Polsce to bank centralny sam sobie ustala cel inflacyjny. W takim układzie zmiana tego celu byłaby poważnym ciosem dla wiarygodności NBP.

—

Ryszard Kokoszczyński

Ryszard Kokoszczyński jest doktorem habilitowanym nauk ekonomicznych, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Wykłada na Wydziale Nauk Ekonomicznych tej uczelni. W latach 1987–2021 pracował w Narodowym Banku Polskim. Kierował m.in. Departamentem Analiz i Badań oraz Biurem Badań Ekonomicznych. W latach 1994–1998 był członkiem zarządu banku centralnego, a następnie do 2001 r. jego wiceprezesem. W latach 2015–2021 ponownie był członkiem zarządu. Pełnił funkcję wicegubernatora dla Polski w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju oraz zasiadał w radach nadzorczych kilku banków. Jest uczestnikiem panelu ekonomistów „Parkietu” i „Rzeczpospolitej”.

Znaleźliśmy się w bardzo ciekawym dla polskiej gospodarki momencie. Nie wiem, czy pamiętacie, ale dokładnie rok temu inflacja osiągnęła najwyższy poziom w XXI w. Ba, na takich poziomach nie oglądaliśmy jej od ponad ćwierćwiecza. Dzisiaj nawet najczarniejszy scenariusz nie przewiduje wzrostu wskaźnika cen konsumenckich do połowy jego ubiegłorocznej wartości. To nie koniec. Za trzy tygodnie poznamy kluczowe dla milionów Polaków prognozy NBP dotyczące inflacji i PKB na kolejne 2-3 lata.

Inflacja spadła do najniższego poziomu od wiosny (marzec-kwiecień) 2021 r. Główny Urząd Statystyczny podał w ubiegły czwartek, że według wstępnych szacunków wskaźnik cen konsumpcyjnych wzrósł o 3,9 proc. Stało się zatem tak, jak zapowiadał tydzień wcześniej prezes NBP Adam Glapiński. Na konferencji po posiedzeniu RPP szef banku centralnego stwierdził, że CPI w styczniu wyniosła około 4 proc.

Inflacja bazowa w styczniu prawdopodobnie – tak jak pozostałe główne składowe inflacji CPI – ponownie obniżyła się – napisała w komentarzu dla PAP Biznes Marta Kightley, wiceprezes NBP – pierwszy zastępca prezesa NBP.

Według wstępnego odczytu GUS inflacja w styczniu obniżyła się do 3,9 proc.

„To ogromny sukces, szczególnie gdy weźmiemy pod uwagę skalę szoku, z jakim zmagaliśmy się w ubiegłych latach. Przypomnę, że w lutym 2023 r., inflacja w dużej mierze wywołana, podbijana przez skutki zaburzeń zewnętrznych, w tym związanych z atakiem Rosji na Ukrainę, wyniosła 18,4 proc. Kolejne 11 miesięcy przyniosło jej wyraźny, postępujący spadek. W efekcie w styczniu dynamika CPI była blisko 5-krotnie niższa niż w szczycie z 2023 r.” – napisała wiceprezes NBP.

„Po części to oczywiście efekt wygasania wcześniejszych szoków i związanego z tym spadku dynamiki cen żywności i energii. Ale dużą rolę w spadku inflacji odgrywa również dobra polityka pieniężna NBP, która ograniczyła efekty drugiej rundy i nie dopuściła do utrwalenia się inflacji na podwyższonym poziomie. Zwróćmy uwagę, że od marca ubiegłego roku istotnie obniża się inflacja bazowa (czyli inflacja po wyłączeniu cen energii i żywności). Na dziś wiemy, że w grudniu wyniosła ona 6,9 proc., a wiec była o 5,4 pkt. proc. niższa niż w marcu ub.r. Jeżeli chodzi o styczeń, to na razie nie mamy odczytu tej miary inflacji, ale najprawdopodobniej – tak jak pozostałe główne składowe inflacji CPI – ponownie się obniżyła” – dodała.

Kightley wskazała, że działania NBP nakierowane na walkę z inflacją były odpowiednie, podejmowane we właściwym momencie i skuteczne.

„I NBP będzie nadal działać w taki sposób. Celem banku centralnego jest bowiem trwałe sprowadzenie inflacji do średniookresowego celu NBP” – napisała. (PAP Biznes)

„Rada Polityki Pieniężnej zareagowała na pojawiającą się inflację, podniosła stopy procentowe, później zaczęła spadać, dzięki dobranym przez nas narzędziom. Należało dozować to „lekarstwo” w odpowiednich dawkach, nie można było robić tego gwałtownie. To by spowodowało załamanie rynku pracy czy nawet recesję.” – mówi członek zarządu NBP, Paweł Szałamacha. Cała rozmowa w oknie powyżej. Polecamy!

Donald Tusk zrezygnował z dużej części 100 konkretów, ale nadal ma zamiar dotrzymać obietnicy dotyczącej zamachu na Narodowy Bank Polski. O tym, że rząd będzie chciał obalić prezesa NBP, informują już międzynarodowe agencje. – Będzie to Polaków słono kosztowało – ostrzegają politycy PiS.

Donald Tusk już w 2022 r. zapowiadał, że w razie zwycięstwa będzie próbował przejąć Narodowy Bank Polski dla własnej partii. Kluczowe stało się podkopanie pozycji prezesa, prof. Adama Glapińskiego. Tusk w Radomiu jednak zapowiedział w zasadzie wariant siłowy.

– Adam Glapiński jest nie tylko niekompetentny i nieprzyzwoity w tym, co robi. Prawnicy Andrzeja Dudy napisali ekspertyzy, że wybór Glapińskiego jest nielegalny. Wystarczyłaby dużo mniejsza wątpliwość, żeby gościa wyprowadzić z NBP, i ja to zrobię. Gwarantuję

– mówił Donald Tusk.

Wypowiedź odebrano powszechnie jako groźbę i trafiła ona do prokuratury. W piątek „Gazeta Wyborcza” poinformowała, że sprawa została umorzona. „Kwestionowane fragmenty wystąpienia Donalda Tuska, nawet subiektywnie nieprzyjemne czy krzywdzące z perspektywy Adama Glapińskiego, nie miały na celu jego poniżenia, a cała wypowiedź to krytyka polityczna” – stwierdziła prokurator.

Tymczasem coraz więcej sygnałów wskazuje na to, że Tusk spróbuje przejęcia siłą. Staje się to oczywiste nie tylko dla polityków w Polsce, lecz także komentatorów za granicą. – Polski rząd przygotowuje się do podjęcia bezprecedensowych działań przeciwko szefowi Narodowego Banku Polskiego. Tusk dał w tej sprawie zielone światło – poinformował Bloomberg, czyli największa na świecie agencja prasowa, która specjalizuje się w dostarczaniu informacji na temat rynków finansowych.

„Premier Donald Tusk wydał zielone światło dla próby skierowania szefa NBP przed specjalny trybunał, który mógłby go zawiesić i ostatecznie zmusić do ustąpienia ze stanowiska – informują osoby zaznajomione z premierem. Glapiński wielokrotnie zaprzeczył popełnieniu jakichkolwiek przewinień”

– napisała agencja.

Zdaniem posła Zbigniewa Kuźmiuka z PiS jest to próba stworzenia osłony medialnej dla nielegalnych działań rządu Donalda Tuska.

– To działanie od strony prawnej jest całkowicie nielegalne. Ze strony politycznej oznacza, że rząd nie liczy się już z nikim i z niczym. Najbardziej dotkliwy będzie jednak aspekt finansowy. Już agencja Fitch napisała w raporcie ostrzeżenie, że jeżeli będzie pogłębiała się destabilizacja struktur państwa, to zastanowi się nad reakcją w ocenie ratingowej. Moim zdaniem zamach na NBP może spowodować reakcję międzynarodowego świata finansowego. Te działania to, jak rozumiem, próba stworzenia osłony medialnej

– mówi nam Zbigniew Kuźmiuk.

Jego zdaniem pogorszenie się postrzegania Polski przełoży się na wzrost kosztów obsługi długu zagranicznego, a jednocześnie obniży zaufanie międzynarodowych inwestorów. – Każda dziesiąta punktu procentowego to miliardy straty dla Polski – mówi nam Kuźmiuk. Posłowie PiS twierdzą, że jest jedno wytłumaczenie, dlaczego Tusk chce za wszelką cenę odbić NBP. – Wydaje się, że jest to potrzebne mu do tego, aby wejść do systemu ERM II, który jest przedsionkiem strefy euro.

Przypomnę, że pod wnioskiem do prezesa Europejskiego Banku Centralnego podpisuje się zarówno prezes NBP, jak i Ministerstwo Finansów. Następnie poufnie negocjują wysokość kursu i przez dwa lata prowadzą działania – mówi Kuźmiuk. Według polityka to właśnie ta decyzja jest rozstrzygająca. Jak twierdzi, również dla europejskich biurokratów obecność Polski w strefie euro jest ważna. Po pierwsze wejście piątej gospodarki UE i rozwijającego się kraju byłoby ważnym sygnałem. Po drugie Polska dysponuje rezerwami. To kwoty niebagatelne, bo sięgają 180 mld dolarów, z czego 12 proc. jest w złocie.

Donald Tusk już w 2022 r. zapowiadał, że w razie zwycięstwa będzie próbował przejąć Narodowy Bank Polski dla własnej partii. Kluczowe stało się podkopanie pozycji prezesa, prof. Adama Glapińskiego. Tusk w Radomiu jednak zapowiedział w zasadzie wariant siłowy.

– Adam Glapiński jest nie tylko niekompetentny i nieprzyzwoity w tym, co robi. Prawnicy Andrzeja Dudy napisali ekspertyzy, że wybór Glapińskiego jest nielegalny. Wystarczyłaby dużo mniejsza wątpliwość, żeby gościa wyprowadzić z NBP, i ja to zrobię. Gwarantuję

– mówił Donald Tusk.

Wypowiedź odebrano powszechnie jako groźbę i trafiła ona do prokuratury. W piątek „Gazeta Wyborcza” poinformowała, że sprawa została umorzona. „Kwestionowane fragmenty wystąpienia Donalda Tuska, nawet subiektywnie nieprzyjemne czy krzywdzące z perspektywy Adama Glapińskiego, nie miały na celu jego poniżenia, a cała wypowiedź to krytyka polityczna” – stwierdziła prokurator.

Tymczasem coraz więcej sygnałów wskazuje na to, że Tusk spróbuje przejęcia siłą. Staje się to oczywiste nie tylko dla polityków w Polsce, lecz także komentatorów za granicą. – Polski rząd przygotowuje się do podjęcia bezprecedensowych działań przeciwko szefowi Narodowego Banku Polskiego. Tusk dał w tej sprawie zielone światło – poinformował Bloomberg, czyli największa na świecie agencja prasowa, która specjalizuje się w dostarczaniu informacji na temat rynków finansowych.

„Premier Donald Tusk wydał zielone światło dla próby skierowania szefa NBP przed specjalny trybunał, który mógłby go zawiesić i ostatecznie zmusić do ustąpienia ze stanowiska – informują osoby zaznajomione z premierem. Glapiński wielokrotnie zaprzeczył popełnieniu jakichkolwiek przewinień”

– napisała agencja.

Zdaniem posła Zbigniewa Kuźmiuka z PiS jest to próba stworzenia osłony medialnej dla nielegalnych działań rządu Donalda Tuska.

– To działanie od strony prawnej jest całkowicie nielegalne. Ze strony politycznej oznacza, że rząd nie liczy się już z nikim i z niczym. Najbardziej dotkliwy będzie jednak aspekt finansowy. Już agencja Fitch napisała w raporcie ostrzeżenie, że jeżeli będzie pogłębiała się destabilizacja struktur państwa, to zastanowi się nad reakcją w ocenie ratingowej. Moim zdaniem zamach na NBP może spowodować reakcję międzynarodowego świata finansowego. Te działania to, jak rozumiem, próba stworzenia osłony medialnej

– mówi nam Zbigniew Kuźmiuk.

Jego zdaniem pogorszenie się postrzegania Polski przełoży się na wzrost kosztów obsługi długu zagranicznego, a jednocześnie obniży zaufanie międzynarodowych inwestorów. – Każda dziesiąta punktu procentowego to miliardy straty dla Polski– mówi nam Kuźmiuk. Posłowie PiS twierdzą, że jest jedno wytłumaczenie, dlaczego Tusk chce za wszelką cenę odbić NBP. – Wydaje się, że jest to potrzebne mu do tego, aby wejść do systemu ERM II, który jest przedsionkiem strefy euro.

Przypomnę, że pod wnioskiem do prezesa Europejskiego Banku Centralnego podpisuje się zarówno prezes NBP, jak i Ministerstwo Finansów. Następnie poufnie negocjują wysokość kursu i przez dwa lata prowadzą działania – mówi Kuźmiuk. Według polityka to właśnie ta decyzja jest rozstrzygająca. Jak twierdzi, również dla europejskich biurokratów obecność Polski w strefie euro jest ważna. Po pierwsze wejście piątej gospodarki UE i rozwijającego się kraju byłoby ważnym sygnałem. Po drugie Polska dysponuje rezerwami. To kwoty niebagatelne, bo sięgają 180 mld dolarów, z czego 12 proc. jest w złocie.

Najprawdopodobniej koalicja rządząca będzie próbowała postawić prezesa Glapińskiego przed Trybunałem Stanu. – Pan prezes Glapiński przekroczył czy nawet złamał co najmniej dwa artykuły konstytucji. Pierwszy, 220. który mówi o zakazie finansowania deficytu budżetowego w czasie pandemii (…). Drugi to 227. i dotyczy tzw. apolityczności prezesa Narodowego Banku Polskiego – mówił wczoraj w Polsat News wicemarszałek Sejmu Piotr Zgorzelski z PSL.

Zdaniem posłów PiS takie zarzuty w normalnych warunkach nie mogłyby się obronić. Teraz jednak nie spodziewają się rzetelnego sporu prawnego. – Widać, że prawo jest podporządkowane interesom politycznym nowego rządu. Takiego sposobu działania nie widzieliśmy od upadku komunizmu w 1989 r. To się samo skompromituje, ale koszty dla Polski będą bardzo wysokie – mówi nam Bartłomiej Wróblewski z PiS.

„Prezes Glapiński nie brał udział w kampanii. Trudno sobie wyobrazić, że – by nie narażać się na kuriozalne zarzuty – odwołano na okres kampanii posiedzenia Rady Polityki Pieniężnej i konferencje prasowe informujące o jej pracy oraz decyzjach. Próby nazwania wystąpień prezesa NBP i RPP brakiem neutralności politycznej są absurdalne i w ogóle nie ma sensu z tym dyskutować” – ocenia w rozmowie z portalem wPolityce.pl doniesienia agencji Bloomberg ws. zamiaru Donalda Tuska postawienia prezesa NBP przed „specjalny trybunał” prof. Zbigniew Krysiak, wykładowca Szkoły Głównej Handlowej i prezes Instytutu Myśli Schumana.

Bloomberg nieoficjalnie poinformował, że „premier Donald Tusk dał zielone światło próbom postawienia prezesa NBP przed specjalnym trybunałem, który mógłby go zawiesić, a w ostateczności wyrzucić ze stanowiska”. Stawia mu – zdaniem agencji – dwa kuriozalne zarzuty Z wcześniejszych wypowiedzi Tuska wynikać może, że chodzi o zamiar postawienia prof. Adama Glapińskiego przed Trybunałem Stanu.

SPRAWDŹ SZCZEGÓŁY: Tusk spróbuje usunąć prezesa NBP?! Bloomberg: Dał zielone światło do postawienia prof. Glapińskiego przed „specjalnym trybunałem”

Zarzuty względem prof. Glapińskiego to „wystawianie się na pośmiewisko”
Pierwszy z dwóch zarzutów, wobec których prof. Glapiński ma stanąć przed Trybunałem Stanu, ma dotyczyć „wprowadzania rządu w błąd w kwestii zeszłorocznych wyników finansowych banku centralnego – zamiast deklarowanych 6 miliardów złotych zysku okazało się, że jest 20 mld zł straty”.

Fakty są inne. Gdy chodzi o politykę pieniężną, decyzje podejmuje nie sam prezes NBP, ale Rada Polityki Pieniężnej. Jej prezes jedynie te decyzje ogłasza dokonując prezentacji analiz dokonywanych przez cały sztab Narodowego Banku Polskiego. To jest bardzo silny, profesjonalny i obiektywny zespół analityków, profesorów, którzy pracują tam nieraz od kilkudziesięciu lat.

— mówi prof. Krysiak, dziwiąc się próbom podważania prac tego zespołu, a tym samym podważania autorytetu całego NBP i RPP.

To są ataki nie tyle na prezesa NBP, co w ogóle na niezależność tych instytucji

— przekonuje.

Gdy chodzi o wynik finansowy NBP – wydaje się, że mamy tu próby manipulacji, ponieważ ani zarząd NBP, ani prezes Glapiński nie mógł przedstawiać wyniku, jaki będzie na koniec roku, przed zakończeniem roku i przed audytem tego wyniku. To jest norma, która funkcjonuje w sektorze finansowym we wszystkich bankach. Mogą być dyskusje antycypujące ten wynik, ale to nie były deklaracje tego, jak ten wynik ostatecznie jest. Nikt, kto zna się i rozumie, jak funkcjonuje sektor bankowy, takich deklaracji nie wysuwa. Takie zarzuty sugerują więc, że ich autorzy nie rozumieją całego profesjonalnego układu funkcjonowania banków centralnych i sektora bankowego. Wszystkich obowiązują określone standardy rachunkowości. Mamy więc – tak myślę – do czynienia z jakimś wielkim wymysłem, a wręcz wystawianiem się takimi zarzutami na pośmiewisko. Donald Tusk – jeśli te (podawane przez agencję Bloomberga – przyp. red.) zarzuty są realne – w taki sposób podważa reputację i wiarygodność swojego rządu

— komentuje prof. Krysiak.

To by oznaczało również, że w polskich instytucjach nie działają procedury. Jednak psucie reputacji NBP i RPP jest o tyle gorsze, że pracowały na nią pokolenia ekspertów, analityków, także poprzednich prezesów NBP. Nie wiadomo, komu ma to służyć, bo z pewnością nie Polsce. To jest bezpośrednio wymierzone właśnie w Polskę. Nie w prezesa Glapińskiego, tylko właśnie w nasz ustrój i znakomity potencjał naszego sektora finansowego

— dodaje.

Drugi zarzut: Brak neutralności politycznej prezesa NBP przed wyborami
Słysząc drugi, wymieniany przez Bloomberga zarzut, za który prof. Adam Glapiński miałby stanąć „przed Trybunałem”, prof. Zbigniew Krysiak uśmiecha się.

Prezes Glapiński nie brał udział w kampanii. Trudno sobie wyobrazić, że – by nie narażać się na kuriozalne zarzuty – odwołano na okres kampanii posiedzenia Rady Polityki Pieniężnej i konferencje prasowe informujące o jej pracy oraz decyzjach. Próby nazwania wystąpień prezesa NBP i RPP brakiem neutralności politycznej są absurdalne i w ogóle nie ma sensu z tym dyskutować

— ocenia prof. Glapiński.

Instytucja taka, jak NBP, ma określone zadania ustawowe, które realizuje. Komuś się nie podoba jego troska o spadek inflacji z 17 proc. do obecnie lekko powyżej 3 proc.? To dlatego Donald Tusk mówił w kampanii wyborczej, że trzeba „wyprowadzić gościa” z NBP?

— pyta?

Przecież ta sytuacja była całkowicie odwrotna. Ludzie chyba nie mają krótkiej pamięci i pamiętają, że to właśnie w tej kampanii, która de facto rozpoczęła się już lutym czy marcu ubiegłego roku, Tusk rozpoczął działania które wychodziły z założenia, że wysoka inflacja jest wynikiem złego działania Narodowego Banku Polskiego. To jest całkowicie absurdalny zarzut, który także wydaje – niestety – na pośmiewisko wizerunek obecnych, polskich władz i sprawia, że traci on dobrą reputację.

— stwierdza prof. Krysiak.

Bilans prezesury prof. Glapińskiego
Trzeba powiedzieć, że polski sektor finansowy należy do najbardziej stabilnych, ma bardzo wysokie wyniki. Dobre decyzje Rady Polityki Pieniężnej doprowadziły do szybkiego zejścia z inflacją. Efekty działania i prezesa Glapińskiego, i NBP, i RPP są o wiele lepsze, niż różnych instytucji w Europie

— przypomina prof. Krysiak, przywołując kryzysy w Credit Suisse i bankach w Stanach Zjednoczonych.

Gdyby nie były uratowane, byłyby w poważnej trudności. W Polsce sektor bankowy, finansowy z powodu silnej dobrej pozycji właśnie naszego banku centralnego jest w bardzo dobrej kondycji.

— tłumaczy.

W poprzednich latach Narodowy Bank Polski otrzymał wiele nagród w różnych rankingach dotyczących oceny funkcjonowania banków centralnych i tutaj najsilniejszym dowodem dobrej pozycji tego banku kierowanego przez prezesa Glapińskiego jest np. bardzo silna pozycja dewizowa i nasze zasoby złota. Przez to nie mamy problemów ze stabilizacją rynku finansowego i naszej gospodarki w przypadku jakichś turbulencji, poważnego kryzysu międzynarodowego. Proszę zauważyć, że w czasie całej kadencji prezesa Glapińskiego byliśmy w otoczeniu kryzysów: covidowego, inflacyjnego, energetycznego, który dotyczył wszystkich generalnie krajów Europie i na świecie. Polityka naszego banku centralnego i Rady Polityki Pieniężnej bardzo pozytywnie wspierała funkcjonowanie gospodarki. A oto tutaj chodzi

— przyznaje.

Prof. Krysiak zwraca także uwagę m.in. na działalność edukacyjno-informacyjną NBP pokazującą np. jak się zachowuje inflacja.

Same wystąpienia prezesa także mają taki charakter edukacyjny

— dodaje.

Konsekwencje na arenie międzynarodowej
Pytany o międzynarodowe skutki ataków na prezesa NBP, i fakt, że wg orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej niezależność prezesów krajowych banków centralnych podlega szczególnej ochronie, prof. Krysiak przypomina o liście i wypowiedzi szefowej Europejskiego Banku Centralnego, gdzie wskazuje ona, że są one ciosem i dla sektora finansowego, i dla gospodarki nie tylko Polski, ale i Europy.

W tym liście było non possumus, ostrzeżenie, że po pierwsze – nie wolno na niezależne instytucje takie, jak Narodowy Bank Polski, dokonywać ataków. Po drugie – że to są de facto działania w kierunku destabilizacji nie tylko NBP, ale i destabilizacji całego sektora finansowego. A trzeba powiedzieć, że polski sektor finansowy należy do najbardziej stabilnych i ma bardzo wysokie wyniki

— mówi.

Jeśli te zarzuty, za które chce się postawić prof. Glapińskiego przed Trybunałem Stanu, okażą się prawdziwe, spodziewam się ponownego listu podobnej treści szefowej Europejskiego Banku Centralnego w tej sprawie. Przyjmowanie takiej linii działania, że stawia się przed Trybunałem prezesa banku centralnego, mogłoby w jakiś sposób tworzyć także negatywne wzorce dla innych szefów rządów w innych krajach Europy. Regulacje, które dotyczą banków centralnych, są także związane z różnymi dyrektywami unijnymi i międzynarodowymi standardami, które obowiązują nie tylko w Europie, ale i w świecie

— tłumaczy.

Jeśli jakieś instytucje międzynarodowe, Europejski Bank Centralny czy nawet Komisja Europejska zaakceptowałaby coś takiego, jak „wyprowadzanie” prezesów banków centralnych w poszczególnych krajach unijnych, to szybko taki przypadek powodowałby przejmowanie takich wzorców w państwach całej Unii Europejskiej i tworzenie anarchii. Myślę, że taką perspektywę tutaj trzeba zasygnalizować. Polska po transformacji długo budowała stabilność swoich różnych instytucji. Można to w rok zniszczyć, ale później odbudować będzie bardzo trudno

— kończy prof. Zbigniew Krysiak.

Piątkowe stawianie prezesa NBP Adama Glapińskiego przed Trybunałem Stanu to wielki łup, który obecny rząd rzuci triumfalnie pod nogi swojemu wyborcy po stu dniach urzędowania. Beata Szydło w 2016 roku podczas „studniowego triumfu” swoim wyborcom rzucała ustawę o pomocy rodzinie, czyli 500 plus. Czy mówi to więcej o charakterze obu rządów, czy o aspiracjach elektoratów?

Adam Glapiński prochu tu zresztą nie wymyślał, a podążył ścieżką, którą wytyczył Europejski Bank Centralny, a także kilkadziesiąt banków narodowych, w tym amerykańska Rezerwa Federalna. Skup obligacji ratował gospodarkę przed brakiem pieniądza. Zapewniał jej płynność. Bez tego wzrost mógłby być jeszcze niższy, a sam aż za dobrze pamiętam obecnego rzecznika portu w Gdańsku, wówczas posła Konfederacji, Artura Dziambora, straszącego ludzi tym, że się zaraz pieniądze w bankomatach skończą.

Generalnie, problem dotyczył wszystkich krajów regionu. Najwyższy poziom osiągnęły kraje bałtyckie, a potem przegoniły nas Czechy i Węgry. Można oczywiście założyć, że Adam Glapiński popełnił błędy przy decyzjach o stopach procentowych (co zarzuca mu wielu ekonomistów), tyle, że błędna decyzja to jeszcze nie powód do stawiania przed Trybunałem Stanu.

„Atak na prezesa NBP nie zaczął dzisiaj. Ten atak trwa od dobrych kilku lat” – powiedziała Marta Kightley, pierwszy zastępca prezesa NBP, która była gościem Telewizji wPolsce.pl.

Rozmówczyni Michała Karnowskiego przypomniała, że postulat postawienia prezes NBP przed Trybunałem Stanu pojawiał się już w kampanii wyborczej.

Odnosimy się do tego jednoznacznie. To się w żaden sposób nie wpisuje w standardy krajów rozwiniętych, dla których bank centralny jest instytucją o bardzo ważnym znaczeniu dla całego systemu finansowego i gospodarki

— powiedziała Kightley.

Niezależność banku centralnego jest bardzo ważna ze względu na to, żeby bank mógł dbać o stabilność cen i mógł podtrzymywać stabilność całego systemu finansowego. Nie wpisuje się to w żaden sposób w standardy krajów rozwiniętych

— zaznaczyła.

Informujemy o tej sytuacji Europejski Bank Centralny, komunikujemy, jak ważną rolę odgrywa bank centralny

— podkreśliła I zastępca prezesa NBP.

Odnosząc się do ataków Koalicji 13 Grudnia na prof. Adama Glapińskiego, powiedziała:

Odczytujemy to jako presję.

Jak dodała:

Jednoznacznie wskazujemy na to, że to jest presja i może dotyczyć różnych obszarów.

Rola złotówki

Marta Kightley zwróciła uwagę na rolę, jaką pełni złotówka.

Wielokrotnie podkreślaliśmy, jak ważne jest posiadanie polskiej waluty. (…) Rozwój gospodarki w ostatnich latach zawdzięczamy właśnie posiadaniu polskiej waluty. (…) To waluta, która nam służy, a powodów jest wiele

— powiedziała.

My rozpoczęliśmy walkę z inflacją. Rada Polityki Pieniężnej wcześniej zaczęła podejmować decyzje o podnoszeniu stóp procentowych

— przypomniała I zastępca prezesa NBP.

Polski złoty pełnił rolę zderzaka. (…) To automatyczny stabilizator. Np. w 2008 roku, gdy był kryzys, polski złoty się zdeprecjonował, co pomogło polskiej gospodarce. Do czasu pandemii polska gospodarka ani razu nie zanotowała spadku PKB, a po rozpoczęciu pandemii tylko raz – to było tylko 2 proc., ale odbiliśmy

— tłumaczyła Kightley.

Próby odsunięcia prof. Glapińskiego

Marta Kightley wskazała, czym mogą skończyć się próby usunięcia ze stanowiska prof. Adama Glapińskiego.

Bank pozbawiony prezesa jest znacznie słabszym bankiem. (…) To bardzo ważne, by bank centralny w kraju rozwiniętym był bankiem niezależnym i mógł niezależnie podejmować decyzje

— powiedziała.

Te ataki, które od dłuższego czasu mają miejsce, służą osłabieniu banku centralnego i powodują, że bankowi centralnemu jest trudniej realizować swoje cele, bo jeśli atakujemy, mówimy o tym, że są podejmowane błędne decyzje, oskarżamy bank, że spowodował inflację, to też odbiór społeczny banku centralnego będzie gorszy

— dodała rozmówczyni Michała Karnowskiego.

Każdemu zdemolowaniu polskiej instytucji przez PO towarzyszy jakieś propagandowe uzasadnienie – w przypadku skoku na NBP włącza się opowieść, że prezesa Glapińskiego trzeba postawić przed Trybunałem Stanu za upolitycznienie funkcji. Innego zarzutu nie ma, ale ten jest bardziej kulawy niż pirat z drewnianą nogą. „Upolitycznienie” to fraza w którą liberalne media włożą, co będą chciały, ale wcześniejsi prezesi tacy jak Leszek Balcerowicz i Marek Belka nawet nie upolityczniali NBP, lecz go po prostu upartyjniali.

„Apolityczny” Belka

Z afery taśmowej pozostały przecież nagrania jak Marek Belka rozmawia z Bartłomiejem Sienkiewiczem na temat wsparcia banku centralnego dla rządu Platformy Obywatelskiej, za co prezes życzy sobie dymisji Jacka Rostowskiego i zmianie ustawy o NBP. Swobodna rozmowa miała charakter negocjacji koalicyjnych, bardziej jednoznacznych niż słynne taśmy Beger z udziałem Adama Lipińskiego. Jeśli Glapińskiego mamy stawiać przed Trybunałem za żarciki na konferencjach prasowych, to pora też i na Marka Belkę za sprzedawanie instytucji państwowej dla poprawienia notowań aferzystów.

„Apolityczny” Balcerowicz

Leszek Balcerowicz na szefa NBP poszedł wprost ze stanowiska przewodniczącego Unii Wolności i prosto z ław poselskich – Adam Glapiński parlamentarzystą nie jest już od dwóch dekad. Balcerowicz dostał zresztą tę funkcję w ramach międzypartyjnej umowy z AWS i rządem Jerzego Buzka, który w zamian uzyskał poparcie w głosowaniu nad budżetem na 2001 rok. Balcerowicz w czasie swojej prezesury otaczał się ludźmi Unii Wolności (Jerzy Miller był jego doradcą), prowadził politykę Unii Wolności, a po swojej kadencji szybko wskoczył w nurt NGOsów (Forum Obywatelskiego Rozwoju) organizując kampanię odsuwania PiS od władzy („Zmień kraj, idź na wybory”). Gdy dziś profesor od marksizmu-leninizmu nazywa Adama Glapińskiego „postacią groteskowo-farsową”, samemu będąc od lat jednolicie i konsekwentnie realizatorem interesów obcego kapitału w Polsce, to już obnaża tylko medialną degrengoladę, gdzie złodzieje mogą pouczać o uczciwości.

Hasło o upolitycznieniu po pierwsze jest niezdefiniowane, po drugie w zdrowej demokracji niekoniecznie powinno mieć wydźwięk pejoratywny, ale jeśli już oskarżać prezesa NBP o upolitycznienie to w kolejce do Trybunału Stanu powinien stanąć daleko za swoimi poprzednikami.

Zapowiedzi postawienia prezesa Narodowego Banku Polskiego (NBP) Adama Glapińskiego przed Trybunałem Stanu to zamach na niezależność banku centralnego i może to mieć negatywny wpływ na kurs złotego czy wycenę polskich aktywów, powiedziała Reuterowi wiceprezes NBP, Marta Kightley.

Opozycja, która prawdopodobnie utworzy rząd, zapowiada, że chce, by prezes Glapiński stanął przed Trybunałem Stanu i zarzuca mu prowadzenie polityki monetarnej sprzyjającej odchodzącemu Prawu i Sprawiedliwości. Ponadto ich zdaniem NBP, skupując obligacje od banków komercyjnych na rynku wtórnym, złamał konstytucję, która zabrania finansowania budżetu przez bank centralny.

• • Mamy głębokie przekonanie, że to zamach na niezależność Narodowego Banku Polskiego. Jest to fundamentalna sprawa, bo NBP to jedna z najważniejszych instytucji państwa” –powiedziała wiceprezes Kightley.

• • „Niezależny bank centralny jest jednym z najważniejszych filarów funkcjonowania państwa, gospodarki i bankowości centralnej w krajach rozwiniętych” – dodała.

Zdaniem wiceprezes NBP zarzuty przedstawiane Glapińskiemu nie mają podstaw.

• • „Gdyby NBP nie obniżył stóp i nie wprowadził skupu aktywów, to nastąpiłoby głębokie tąpnięcie gospodarki. Działania banku centralnego były bardzo ważnym elementem programu antykryzysowego” – powiedziała Kightley.

• • „(…) należy podkreślić, że żadna z decyzji, zarówno dotyczących stóp procentowych, jak i skupu aktywów, nie jest decyzją indywidualną prezesa Glapińskiego. Za tymi decyzjami stoi, odpowiednio, Rada Polityki Pieniężnej i zarząd NBP” – dodała wiceprezes.

Wniosek o postawienie prezesa NBP przez Trybunałem Stanu może złożyć grupa posłów, prezydent lub komisja śledcza. Trafia on do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która przeprowadza jego wstępną ocenę. Jeśli się zdecyduje, to kieruje wniosek do Sejmu, który nad nim głosuje – do postawienia prezesa NBP przed Trybunałem potrzebna jest bezwzględna większość w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Potem Trybunał decyduje, czy do naruszenia prawa doszło, czy też nie. Skutkiem przegłosowania w Sejmie wniosku o postawienie przez Trybunałem jest zawieszenie prezesa NBP w wykonywaniu jego funkcji, a jego obowiązki przejmuje wiceprezes Narodowego Banku Polskiego.

• • „Jesteśmy pewni, że formułowane zarzuty są całkowicie bezpodstawne. Ponieważ jesteśmy atakowani, ponieważ jest realna groźba realizacji tych obietnic, to my musimy o tym głośno mówić” – powiedziała wiceprezes.

• • „Musimy pokazać, że są ramy prawne, które są nie tylko polskimi ramami prawnymi, ale europejskimi ramami i my na pewno będziemy z tych ram korzystać” – dodała Kightley.

NBP informował już, że wysłał do Europejskiego Banku Centralnego (ECB), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) i Banku Światowego listy, w których wyjaśnia obecną sytuację.

• „Jest dla nas oczywiste, że musimy podejmować działania nie tylko na gruncie prawa krajowego, ale również na gruncie międzynarodowym. Z punktu widzenia całego Europejskiego Systemu Banków Centralnych, jak i szerzej całej nowoczesnej bankowości centralnej, to byłby bardzo, bardzo zły precedens” – powiedziała Marta Kightley.

Wiceprezes dodała, że ma sygnały ze strony międzynarodowych inwestorów czy instytucji, które są zaniepokojone obecną sytuacją.

• „Instytucje międzynarodowe, inwestorzy zagraniczni martwią się o pryncypia. Ponieważ jest to zamach na niezależność banku centralnego, to zdają sobie sprawę z potencjalnych konsekwencji dla gospodarki. Są to osoby często z grona banków centralnych, a oni bardzo dobrze rozumieją te kwestie” – powiedziała.

Dodała, że w trakcie skomplikowanej obecnie sytuacji geopolitycznej, wojny w Ukrainie, pojawia się dużo obietnic formułowanych przez partie, które „być może będą tworzyły rząd”.

• „W tej sytuacji zamach na niezależność banku centralnego jest przepisem na katastrofę. To może naprawdę bardzo negatywnie wpłynąć i na kurs, i na rentowności obligacji. Mamy cały szereg zdarzeń i to jest jeden z tych elementów, które mogą zaważyć na tej wiarygodności” – dodała wiceprezes.

Uznaliśmy, że istotne jest poinformowanie Europejskiego Banku Centralnego o groźbach, jakie są kierowane pod adresem prezesa NBP i o tym, że brak jest jakichkolwiek podstaw prawnych do postawienia go przed Trybunałem Stanu. Prosimy też EBC, ale i Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Bank Światowy o podjęcie działań w tej sprawie. Mamy już umówione rozmowy z przedstawicielami tych instytucji – mówi w wywiadzie dla Business Insider Polska pierwsza wiceprezes NBP Marta Kightley.

• • W ocenie Marty Kightley pojawiające się argumenty za postawieniem prezesa NBP przed Trybunałem Stanu są „dęte i polityczne”

• • Jej zdaniem Trybunał Stanu dla Adama Glapińskiego byłby zamachem na niezależność NBP

• • Inwestorzy mogą się przestraszyć rynku w kraju, w którym zawiesza się prezesa banku centralnego – uważa wiceprezes NBP

• • Podkreśla, że NBP w takim przypadku skierowałby sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

• • Rząd może sam sobie stworzyć warunki, w których finansowanie długu będzie bardziej kosztowne, a złoty będzie tracił — mówi Kightley

Bartek Godusławski, Business Insider Polska: Czy będzie wojna pomiędzy Narodowym Bankiem Polskim a rządem Donalda Tuska?

Marta Kightley, wiceprezes NBP – pierwszy zastępca prezesa NBP: W kampanii wyborczej padły pewne słowa i zostały zapisane w tzw. 100 konkretach na pierwsze 100 dni nowego rządu. Tam znalazły się zapisy dotyczące NBP i prezesa Adama Glapińskiego. To jest oczywiście łamanie jakichkolwiek zasad, konstytucji i niezależności banku centralnego nie tylko w świetle przepisów krajowych, ale także europejskich. Dopóki takie zapowiedzi padają ze strony opozycji i są elementem kampanii wyborczej, to należy się oczywiście tym przejmować, ale nie mają one aż takiej wagi. Jeżeli jednak ta opcja polityczna miałaby tworzyć rząd, a ataki na NBP nie ustałyby i nie ustałyby groźby pod adresem banku centralnego, które traktujemy jako zamach na niezależność NBP, to sytuacja może zrobić się bardzo groźna.

Co, jeśli Sejm zdecyduje się postawić prezesa NBP przed Trybunałem Stanu, a tym samym zawiesić w czynnościach szefa banku centralnego?

Zacznijmy od tego, jakie zarzuty są wobec prezesa NBP wysuwane.

Pierwszy, który pojawia się, dotyczy przeprowadzone w pandemii skupu obligacji rządowych z rynku wtórnego.

To jest argument zupełnie nietrafiony. Współcześnie banki centralnego w swoich instrumentarium mają taką możliwość, aby przeprowadzać skup aktywów. Robił to Bank Japonii, Fed, Europejski Bank Centralny czy Bank Anglii. Jeśli sytuacja tego wymaga, to ten instrument jest stosowany. Nie ma tutaj żadnej wątpliwości na gruncie prawa polskiego i europejskiego, że takie działanie jest dopuszczalne i bank centralny może prowadzić skup aktywów.

W drodze do celu

Kolejny argument za postawienie prezesa Glapińskiego przed Trybunałem Stanu dotyczy niewystarczających wysiłków w walce z inflacją.

To jest kompetencja Rady Polityki Pieniężnej, ale trudno będzie komukolwiek udowodnić złą walkę z inflacją przez RPP, bo rada tę walkę prowadziła w odpowiedni sposób. Jako jedni z pierwszych zaczęliśmy podwyższać stopy procentowe i to w sytuacji bardzo dużej niepewności. Nadal trwała pandemia i nie wiedzieliśmy, jak rozwinie się sytuacja epidemiologiczna, jakie działania podejmie rząd. Banki centralne z natury są ostrożne, bo wycofywanie się z podjętych decyzji może nieść negatywne konsekwencje, więc czasami czekają z ich podjęciem do czasu, aż będą dysponowały lepszą wiedzą i bardziej klarownym obrazem sytuacji. Dlatego RPP zareagowała chwilę później niż banki centralne w Czechach czy na Węgrzech, ale też zdecydowanie wcześniej niż EBC czy Rezerwa Federalna. Wzrost stóp procentowych w Polsce był radykalny – od 0,1 proc. do 6,75 proc. Rada decydowała nawet o podwyżkach o 100 pb na jednym posiedzeniu. Trudno więc stawiać zarzut braku determinacji w walce z inflacją. To była bardzo jastrzębia RPP, która wyprzedzała oczekiwania rynku. Wtedy też rada komunikowała, że szczyt inflacji przypadnie na przełom 2022 i 2023 r., a później zobaczymy szybki spadek inflacji do jednocyfrowego poziomu na koniec bieżącego roku w okolicy 7-8 proc. To wszystko się sprawdziło, a dynamika cen zachowuje się dokładnie tak, jak bank centralny oczekiwał i komunikował. Stopy procentowe w Polsce nadal są na wysokim poziomie i oddziałują schładzająco na gospodarkę. Inflacja będzie więc dalej spadała, chociaż będzie to się działo w sposób mniej gwałtowny. Do celu inflacyjnego 2,5 proc. plus minus 1 pkt proc. dotrzemy pod koniec 2025 r. Wszystko to dzieje się w obliczu wstrząsów wynikających z pandemii, wojny w Ukrainie i w warunkach pojawienia się w Polsce kilku milionów uchodźców z wszystkim konsekwencjami dla gospodarki. Gospodarka przeszła przez bardzo wiele szoków, ale RPP udało się w tym czasie doprowadzić do zdecydowanego obniżenia dynamiki cen i nie spowodować poważnego załamania koniunktury.

Mamy jednak bardzo silne spowolnienie, które utrzymuje się dłużej, niż przewidywał NBP.

To jest jednak wciąż tzw. miękkie lądowanie. U nas spowolnienie przyszło wcześniej niż w strefie euro, ale tam też ono ma miejsce. Teraz można zatem zastanawiać się, co stanie z polskim eksportem, bo to on ciągnął naszą gospodarkę, gdy mieliśmy chłodzenie konsumpcji. Spodziewamy się poprawy koniunktury wewnętrznej przy nadal słabej sytuacji wokół polskiej gospodarki.

Kanały komunikacji

Skup obligacji i walka z inflacją to niejedyne argumenty, jakie pojawiają się w dyskusji o Trybunale Stanu. Jest także kwestia upolitycznienia NBP i zaangażowania go w kampanię np. za sprawą obniżek stóp procentowych, które natychmiast po wyborach zostały przerwane. Do tego specyficzna komunikacja prezesa Glapińskiego na konferencjach prasowych, a zgodnie z ustawą to on reprezentuje NBP na zewnątrz.

Trudno jest znaleźć argumenty, które uzasadniałyby w ogóle dyskusję o Trybunale Stanu dla prezesa NBP. Wykazałam, że nie doszło do złamania ustawy ani konstytucji. To zaś jedyne możliwości, jakie powodują odpowiedzialność przed trybunałem. Co do komunikacji, to przypomnę, że ona składa się z bardzo wielu elementów. Podstawowy instrument komunikacji to projekcje inflacji i PKB, do tego komunikaty po decyzyjnych posiedzeniach RPP, minutes, czyli opis dyskusji na tychże posiedzeniach, mamy założenia polityki pieniężnej i wreszcie prezes występuje po posiedzeniach rady i nakreśla ten obraz makroekonomiczny, który wpłynął na daną decyzję. Konferencje prezesa to tylko jeden z wielu elementów komunikacji banku centralnego. Od jakiegoś czasu jest potrzeba uproszczenia komunikacji i przekazu NBP, aby dotarł on do zwykłego obywatela. Chodzi o to, żebyśmy nie komunikowali się tylko z rynkami finansowymi i ekspertami, ale także ze społeczeństwem.

Dlaczego?

Chodzi o możliwość wpływania na oczekiwania inflacyjne gospodarstw domowych. One są w jakimś stopniu adaptacyjne, czyli wpływają na nie bieżące dane z gospodarki czy informacje medialne. Docieranie do przeciętnego obywatela w sposób bezpośredni i z prostym przekazem jest bardzo ważnym elementem walki z inflacją.

Wrócę do stóp procentowych i tego, że gwałtowne obniżki tuż przed wyborami, zaskakujące dla uczestników rynku, zostały odebrane jako element kampanii po stronie rządu PiS, który miał wspierać partię w wyborach.

To ja wrócę, do tego, o czym już mówiłam – decyzja o stopach procentowych jest podejmowana przez RPP, czyli ciało kolegialne, a nie prezesa NBP.

Budżetowa niepewność

W pani ocenie były obiektywne, ekonomiczne przesłanki, aby ciąć stopy procentowe aż o 100 pb w dwa miesiące?

RPP patrzy na dane, prognozy, oczekiwania i zachowanie rynków. Co widziała rada we wrześniu, kiedy zdecydowała o obniżeniu stóp o 75 pb? Widziała spadek PKB w II kwartale i słabe dane za początek III kwartału, a miał to być okres stabilizacji koniunktury albo nawet odbicia. Projekcje NBP z marca i lipca br. pokazywały szybsze odbicie gospodarki, niż miało to miejsce w rzeczywistości. Z drugiej strony w szybszym niż oczekiwano tempie, spadała inflacja. Kurek z kredytem został bardzo silnie zakręcony, spadek PKB okazał się głębszy. Z tego punktu widzenia pojawiła się przestrzeń do ich obniżenia i rada dostosowała wysokość stóp procentowych do danych wskazujących na szybszy od oczekiwań formułowanych w projekcji lipcowej spadek inflacji. Zostało to dokonane najpierw radykalną decyzją, później już mniejszym ruchem, a obecnie RPP uznała, że musi się przyglądać sytuacji.

Czyli teraz niepewność powoduje, że RPP musi poczekać co stanie się z cenami regulowanymi np. energii elektrycznej, gazu ziemnego, cenami administrowanymi czy zmianami podatkowymi np. zerowym VAT na żywność?

Sytuacja fiskalna w przyszłym roku jest bardzo dużym znakiem zapytania. Zakres wątpliwości jest dużo większy. Gdybyśmy złożyli obietnice przedwyborcze wszystkich partii tworzących koalicję rządzącą w całość, to one są niezwykle bogate. Nie wiemy, które z nich zostaną zrealizowane i w jaki sposób, a to przecież będzie miało przełożenie na PKB i inflację. Najpierw RPP musi poznać odpowiedzi na te pytania, aby mogła wiedzieć, jak dostosowywać stopy procentowe. Warto też pamiętać, że dzisiejsze ruchy rady będziemy widzieli w gospodarce dopiero za kilka kwartałów.

Wrócę jeszcze do możliwości postawienia prezesa NBP przed Trybunałem Stanu. Jeśli do tego dojdzie, zostanie on wówczas zawieszony w czynnościach. Wtedy pani przejmuje stery w całym banku centralnym?

Jeszcze raz podkreślę, że nie ma żadnym powodów, aby stawiać prezesa NBP przed trybunałem. Te powody, które się pojawiają w przestrzeni publicznej, są dęte i polityczne. Nie znajduję żadnego argumentu, który miałby uzasadniać Trybunał Stanu dla prezesa NBP, a tym samym zawieszenie go w obowiązkach. Nie można robić takich rzeczy, opierając się na nierzeczywistych przesłankach. To jest złe dla kraju, ładu instytucjonalnego i gospodarki.

Szukanie sojuszników

Prezes Glapiński na konferencji z większością członków zarządu NBP powiedział, że o zapowiedziach postawienia go przed Trybunałem Stanu poinformuje Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy i Europejski Bank Centralny. Czy to się stało i co zostało przekazane tym instytucjom?

Pisma zostały wysłane. Będziemy się spotykali z przedstawicielami tych instytucji i informowali ich o sytuacji wokół NBP. W pismach podnosimy, że działania, o których mówią politycy, są wbrew unijnym traktatom. Uznaliśmy, że istotne jest poinformowanie Europejskiego Banku Centralnego o groźbach, jakie są kierowane pod adresem prezesa NBP i o tym, że brak jest jakichkolwiek podstaw prawnych do postawienia do przed Trybunałem Stanu. Prosimy też EBC, ale i MFW oraz Bank Światowy o podjęcie działań w tej sprawie. Mamy już umówione rozmowy z przedstawicielami tych instytucji, wiemy, że ich służby prawne analizują sytuację i liczymy na szybką reakcję.

Jeśli jednak politycy zdecydują się na postawienie prezes NBP przed Trybunałem Stanu i zawieszenie go, to czy będziecie państwo zaskarżali taką decyzję do Trybunału Sprawiedliwości UE?

Oczywiście będziemy wykorzystywali także tę ścieżkę prawną.

Igranie z ogniem

Jakich konsekwencji rynkowych spodziewa się pani, jeśli dojdzie do Trybunału Stanu dla prezesa Glapińskiego?

To będą bardzo duże konsekwencje, bo mówimy o niezależności banku centralnego, czyli kwestii fundamentalnej. Nie możemy dokładnie przewidzieć tej reakcji, ale ona może być bardzo silna. To jest igranie z ogniem. Politycy dołożyliby istotny element ryzyka dla inwestorów zagranicznych. Zarówno portfelowych, którzy nabywają obligacje, akcje czy walutę, jak i tych inwestujących bezpośrednio. Zawieszenie bez powodu prezesa NBP to jest dla inwestorów poważne ryzyko i ostrzeżenie przed lokowaniem kapitału w Polsce.

Wiemy, że w przyszłym roku sytuacja budżetowa będzie wymagająca. Deficyt będzie relatywnie wysoki, potrzeby pożyczkowe są olbrzymie, sytuacja geopolityczna wciąż niepewna. Czy pani zdaniem awantura wokół NBP utrudni nowemu ministrowi finansów zarządzanie budżetem?

Chodzi o możliwy wzrost rentowności? Na pewno inwestorzy mogą się przestraszyć rynku w kraju, w którym zawiesza się prezesa banku centralnego. To jednak tylko jedna strona medalu, bo problemem może być też straszenie jakąś katastrofą finansów publicznych, a później przejęcie zarządzania państwem i przekonywanie rynków, żeby nam pożyczały pieniądze na finansowanie deficytu. Rząd może sam sobie stworzyć warunki, w których finansowanie długu będzie bardziej kosztowne, a złoty będzie tracił, bo inwestorzy portfelowi zaczną się wycofywać z Polski.

Dzisiaj jednak inwestorzy albo dają duży kredyt zaufania rządowi, albo też nie wierzą w postawienie prezesa NBP przed Trybunałem Stanu. Nasza waluta wyraźnie zyskuje i złoty jest najsilniejszy do euro od ponad trzech lat.

Nikt chyba nie wierzy, że są realne przesłanki do postawienia prezesa banku centralnego przed trybunałem. Sytuacja na rynku walutowym o tym świadczy.

W przyszłym roku szykuje się napięta sytuacja finansów publicznych. Nawet RPP dostrzega te problemy w swojej krytycznej opinii do projektu ustawy budżetowej. Czy bank centralny jest gotów pomóc rządowi, jeśli sytuacja na rynku będzie trudna i wrócić do skupu obligacji z rynku wtórnego, jak to miało miejsce po wybuchu pandemii?

Skup aktywów przeprowadza się w bardzo specyficznej sytuacji szoku, który grozi załamaniem gospodarki. Tak było po wybuchu pandemii, kiedy mieliśmy bardzo głęboki, ponad 8-procentowy spadek PKB w II kwartale. Wtedy nie widzieliśmy co stanie się dalej, ale widzieliśmy, że wali się gospodarka. To było doświadczenie, którego cały świat jeszcze nie przećwiczył. Dlatego uruchomiliśmy skup aktywów, bo już niżej nie można było iść ze stopami procentowymi. W warunkach pandemii i związanych z nią ograniczeń w życiu gospodarczym ujemne stopy procentowe nie spowodowałyby zwiększenia wydatków gospodarstw domowych czy wzrostu inwestycji. Dzisiaj mamy wciąż podwyższoną inflację, w gospodarce jest jedynie spowolnienie, a nie załamanie, więc nieuprawnione jest w takiej sytuacji uruchomienie skupu aktywów.

Co z konfliktem pomiędzy prezesem Glapińskim a członkiem zarządu NBP Pawłem Muchą? Opinia publiczna żyła tym sporem przez kilka dni, a dzisiaj jest cisza. Czy to znaczy, że topór wojenny został zakopany?

To nie jest konflikt w zarządzie, tylko sytuacja, w której jedna osoba stawia pewne roszczenia, także o charakterze materialnym. Z tą osobą się trudno pracuje i tyle.

Prezes Mucha podnosił także inne argumenty w swoich pismach i nie miały one charakteru finansowego, a dotyczącego funkcjonowania zarządu banku centralnego.

To jest obraz wykreowany przez jedną osobę, jedną stronę.

W przeszłości dochodziło już do różnic zdań w zarządzie NBP. Swego czasu dwóch wiceprezesów naszego banku centralnego złożyło nawet rezygnację, bo nie zgadzało się z prezesem. Czy pani zdaniem Paweł Mucha także powinien zrezygnować?

Faktycznie taka sytuacja miała miejsce. To jedyny komentarz z mojej strony.

Mielibyśmy precedens, który pozwalałby każdej kolejnej władzy ustanawiać swojego prezesa NBP. Ufam jednak, że do tego nie dojdzie – mówi Rafał Sura, członek zarządu Narodowego Banku Polskiego, pytany o Trybunał Stanu dla Adama Glapińskiego. Jak podkreśla, nie było interwencji banku centralnego na rynku pierwotnym i „nie ma absolutnie podstaw prawnych, aby formułować w tym przypadku zarzut naruszenia Konstytucji”. Rozmówca Interii Biznes liczy też, że „szkodliwy dla polskiego porządku prawnego przepis zostanie wyeliminowany w drodze orzeczenia TK”. – W interesie społeczeństwa jest to, aby nigdy w przyszłości żadnej większości parlamentarnej, niezależnie od strony sporu politycznego, nie przyszedł tego rodzaju pomysł do głowy – mówi. W rozmowie odnosi się także do konfliktu w zarządzie NBP.

• „Groźby (Trybunału Stanu dla prezesa Adama Glapińskiego – red.) musieliśmy potraktować poważnie. Od samego początku prowadzimy rozmowy z kancelariami międzynarodowymi, które specjalizują się w postępowaniach przed TSUE” – mówi Rafał Sura w wywiadzie przeprowadzonym 14 grudnia 2023 r.
• „Wierzę, że ostatecznie do żadnej konkretyzacji wniosku przed Trybunał Stanu nie dojdzie. Proszę zauważyć, że na dzisiaj rynki finansowe nie biorą na poważnie tej politycznej zapowiedzi”;
• Rafał Sura mówi także o skutkach Trybunału Stanu dla prezesa NBP. – Podważony zostałby autorytet Polski na arenie międzynarodowej. No i mielibyśmy precedens, który pozwalałby każdej kolejnej władzy ustanawiać swojego prezesa NBP. Ufam jednak, że do tego nie dojdzie – ocenia;
• „Odczyt inflacji za listopad to 6,6 proc. Za grudzień spodziewamy się odczytu na podobnym, bądź niższym poziomie. Kolejne miesiące również powinny ukazać spadek inflacji, choć są też ryzyka krajowe”;
• „Niestety, pan Paweł Mucha nie zajmuje się nazbyt często sprawami banku. Z tego co wiem, nie miał i nie ma (pod sobą żadnego departamentu – red.). Przede wszystkim dlatego, że podlegli mu dyrektorzy departamentów nie wyobrażali sobie takiej współpracy.”

Bartosz Bednarz, szef serwisu Biznes Interia: Po co Narodowy Bank Polski skupował obligacje w latach 2020-2021?

Rafał Sura, członek zarządu NBP: Celem skupu aktywów w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku było stabilizowanie rynku obligacji i dawanie płynności rynkom finansowym. Wówczas byliśmy w bardzo głębokim szoku, zarówno jeśli chodzi o stronę podażową jak i popytową na skutek pandemii koronawirusa. Nie byliśmy pod tym względem samotną wyspą – w podobnej sytuacji była gospodarka europejska i światowa. To instrumentarium, które zastosowaliśmy, było bardzo szeroko stosowane przez Europejski Bank Centralny, Rezerwę Federalną, Bank Anglii, de facto wszystkie wiodące banki na świecie z tego typu rozwiązań korzystały. Tego rodzaju operacje przeprowadziło blisko 40 różnych banków centralnych.

W razie potrzeby, to luzowanie ilościowe, skup obligacji, mógłby być użyty ponownie?

Strukturalne operacje otwartego rynku, które wówczas były zastosowane, są w dalszym ciągu w arsenale działań NBP. Rozwiązanie to nie koncentrowało się tylko na jednej możliwej sytuacji kryzysowej. Gdyby więc – odpukać – w polskiej gospodarce ponownie pojawiły się tak głębokie zawirowania, a wiec kryzys podobny tego wywołanego koronawirusem, bank centralny będzie mógł użyć tego rodzaju narzędzia ponownie.

Konstytucja pozwala na to?

Konstytucja, ustawa o NBP i art. 123 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej dają nam takie możliwości. Zatem formułowanie zarzutu naruszenia art. 220 ust. 2 Konstytucji jest kompletnie chybionym zabiegiem i śmiem twierdzić, że wynika z niezrozumienia tego konkretnego przepisu ustawy zasadniczej. Na bazie tego niezrozumienia, w przestrzeni publicznej, a właściwie politycznej, pojawił się pomysł, żeby na tej podstawie prezes banku mógł odpowiadać przed Trybunałem Stanu. Abstrahuję już od tego, że decyzja o skupie obligacji była podejmowana najpierw w Radzie Polityki Pieniężnej i to kiedy jeszcze byłem jej członkiem. Dokładnie pamiętam przebieg dyskusji na ten temat, atmosferę, w której ta dyskusja się toczyła – w duchu głębokiej potrzeby i w zasadzie w warunkach jednomyślności. Później decyzję wykonawczą w tym zakresie podejmował już zarząd NBP. Tym samym decyzje w tej materii były podejmowane przez organy kolegialne, a nie jednoosobowo przez prezesa NBP. Zatem nie ma absolutnie podstaw prawnych, aby formułować w tym przypadku zarzut naruszenia Konstytucji.

To dość kategoryczne stwierdzenie.

Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu (dalej TS) ma tę specyfikę, że osoba wymieniona w art. 1 ustawy o TS odpowiada za zawiniony określony czyn, który da się przypisać tej osobie w związku z jej indywidualnymi i konkretnymi decyzjami. Ten czyn musi być zawiniony – do przepisów ustawy o Trybunale Stanu stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego. Jest to bardzo sformalizowana procedura, w związku z tym, jeśli ktoś uważnie przeczyta te przepisy, to dojdzie do wniosku, że takich podstaw nie ma. Z satysfakcją odnotowuję, że dyskusja, którą toczymy na polu prawnym – w obronie niezależności NBP, przynosi efekty. Kiedy porównamy częstotliwość stawiania tych zarzutów sprzed kilku tygodni z tym z czym mamy do czynienia dziś, to widać wyraźnie, że ta wielka kampania informacyjna w obronie niezależności NBP, tłumaczenie przepisów Konstytucji RP, ustawy o NBP i wreszcie tłumaczenie przepisów Traktatu o funkcjonowaniu UE i statutu Europejskiego Banku Centralnego – który zapewnia jeszcze wyższy standard ochrony niezależności banku centralne niż prawo krajowe – zaczynają przynosić efekty. Skutkiem prawnym tej szerokiej dyskusji będzie zapewne to, że wskazane przepisy ustawy o Trybunale Stanu – a przypomnę, że jest ona z 26 marca 1982 r., a więc została uchwalona trzy miesiące po wprowadzeniu stanu wojennego – zostaną z tej ustawy przez Trybunał Konstytucyjny (dalej TK) wyeliminowane. One są rażąco sprzeczne z Konstytucją i prawem UE.

Pan przytoczył art. 220 ust. 2 Konstytucji. To ja przypomnę, że padają zarzuty, że skup obligacji to było jednak finansowanie deficytu.

Zacytujmy więc Konstytucję: Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Gdzie tutaj jest to finansowanie deficytu? Nie było interwencji banku na rynku pierwotnym, czyli kupowania papierów dłużnych od państwa. Była interwencja na rynku wtórnym.

Bo na drodze między resortem finansów a NBP pojawiły się jeszcze banki komercyjne?

Gdyby hipotetycznie tego rodzaju interwencja nastąpiła na rynku pierwotnym, wówczas można by było w tym kierunku czynić jakąś refleksję, natomiast w tym przypadku absolutnie wszystko odbyło się w zgodzie z obowiązującym prawem. Zresztą, zanim dokonaliśmy tych operacji, przeprowadziliśmy szereg analiz, nie tylko spoglądając na banki europejskie, ale też w aspekcie naszego ustawodawstwa. Nie ma mowy o naruszeniu prawa w tym względzie, a decyzje podejmował organ kolegialny – nie prezes NBP.

Co NBP planuje zrobić z tymi obligacjami? Przywołam słowa Adama Glapińskiego: „Jakby bank był nieodpowiedzialny, czy prezes, taki co się nadaje do Trybunału Stanu, czy do zawieszenia (…), to na przykład mógłby te obligacje przedstawić na rynek, co by całkowicie załamało polski sektor – jakby był nieodpowiedzialny. Ale my oczywiście nie zamierzamy z tym nic robić. Niech sobie leży”. Jak długo mają leżeć?

Możemy powiedzieć tyle i aż tyle, że każda emisja obligacji miała określone warunki i każda seria obligacji ma określone terminy zapadalności. One są rozłożone w czasie i wykup będzie się odbywać zgodnie z założonymi harmonogramem. Nie może być mowy o jakimś gwałtownym, nieuzasadnionym wyzbywaniu się tych obligacji, one są w naszym bilansie i jak przewidują terminy zapadalności to w takim tempie będą one pomniejszać sumę bilansową banku centralnego.

Sądzi pan, że udało się wytrącić Koalicji 15 października argumenty za tym wnioskiem do Trybunału Stanu dla prezesa Glapińskiego?

Widzę, że i wśród społeczeństwa, ale przede wszystkim w klasie politycznej pojawiło się zrozumienie dla istoty niezależności banku centralnego. Obrona niezależności banku centralnego nie jest zadaniem naszym tu i teraz, to jest zadanie również na przyszłość i przede wszystkim dla całego społeczeństwa hołdującego idei demokratycznego państwa prawa. W interesie społeczeństwa jest to, aby nigdy w przyszłości żadnej większości parlamentarnej, niezależnie od strony sporu politycznego, nie przyszedł tego rodzaju pomysł do głowy. Historycznie – przypomnę – w 2014 r. doszło do ujawnienia rozmowy, z której wynikało, że były prezes banku centralnego próbował wywierać presję na jednego członka rządu w zakresie obsady stanowiska ministra finansów. Ówczesny prezes NBP, w jednym z wywiadów publicznie zadał pytanie: czy za gadanie można postawić kogoś przed TS, czy gadaniem można złamać Konstytucję RP? Słuszne i fundamentalne pytanie prof. M. Belki! Oczywiście, że nie można, musi być konkretny czyn, żeby można było mówić o odpowiedzialności przed TS. Czy wówczas większości, która aktualnie rządziła, bądź kolejnej koalicji sejmowej przyszedł do głowy pomysł zawieszania prezesa NBP? Oczywiście nic takiego nie miało miejsca i było to w interesie banku centralnego, niezależnie jakie barwy prezentował ówczesny i kolejny rząd. Obrona niezależności NBP jest długofalowym interesem państwa polskiego.

Ostrzegaliście w banku o możliwych skutkach, gdyby doszło do realizacji scenariusza z Trybunałem Stanu.

Mielibyśmy do czynienia z chaosem! Podważony zostałby autorytet Polski na arenie międzynarodowej. No i mielibyśmy precedens, który pozwalałby każdej kolejnej władzy ustanawiać swojego prezesa NBP. Ufam jednak, że do tego nie dojdzie. Mam przekonanie, że rozsądek i litera prawa zwyciężą. Dziś mamy do czynienia już tylko z nielicznymi, odosobnionymi głosami w aspekcie możliwego wniosku do Trybunału Stanu. Jeśli chodzi o skutki takiego działania to byłyby one daleko idące dla interesów finansowych państwa, w tym też banku centralnego.

Dlaczego?

Z pewnością mielibyśmy do czynienia ze wzrostem kosztów obsługi długu publicznego poprzez wzrost rentowności obligacji. Tym samym minister finansów miałby zawężone pole do tego, aby finansować konkretne działania gospodarcze, konkretny program większości parlamentarnej. To po pierwsze. Po drugie – rodzi to ryzyka po stronie inwestorów, zarówno tych portfelowych (którzy operują na rynku akcji, obligacji, waluty), jak i tych zainteresowanych inwestycjami bezpośrednimi w polskiej gospodarce. Inwestorzy zawsze wolą lokować swoje pieniądze w rejonach, gdzie panuje stabilność w gospodarce i gdzie nie istnieje taka pokusa, że po zmianie rządu dokonuje się przewrotów, które nie są właściwe, nie są charakterystyczne dla ugruntowanych demokracji. Proszę mi wskazać rząd w Europie, gdzie po zmianie władzy próbowano by w ten sposób usunąć prezesa banku centralnego. Był jeden przypadek na Łotwie, ale dotyczył on zarzutów ściśle kryminalnych. Tamta sytuacja zdecydowanie odbiegała od naszej. Mało tego, prezes banku centralnego Łotwy złożył skargę w trybie art. 14 ust. 2 statutu EBC i ESBC do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej TSUE) a do skargi dołączył się Europejski Bank Centralny. Trybunał sprawiedliwości tę decyzję uchylił jako zbyt daleko ingerującą w niezależność banku centralnego. I to przy zarzutach kryminalnych.

Kiedy się pan spodziewa wyroku Trybunału Konstytucyjnego w odpowiedzi na wniosek przesłany przez posłów Prawa i Sprawiedliwości?

Liczę, że ten szkodliwy dla polskiego porządku prawnego przepis zostanie wyeliminowany w drodze orzeczenia TK. To będzie z korzyścią nie tylko dla Polski ale i całej Europy, całego europejskiego systemu bankowości centralnej. Mam osobistą satysfakcje, że zanim stosowne wnioski pojawiły się w TK publicznie postulowałem konieczność wyeliminowania z polskiego porządku prawnego tych archaicznych przepisów ustawy o TS.

Tego typu wniosek do TS, gdyby się pojawił, byłby bez precedensu, jeśli chodzi o działania innych banków centralnych w Europie.

Jest to z pewnością niezwykle istotny argument. Warto wspomnieć, że zarówno proces obniżek stóp, który poprzedził operacje luzowania ilościowego w Polsce, jak i sam proces skupu papierów podlegał ocenie Międzynarodowego Funduszu Walutowego (dalej MFW). I zarówno reakcja na ten szok pandemiczny w zakresie obniżek stóp, jak i polskie QE (Quantitative Easing, czyli luzowanie ilościowe – red.) były pozytywnie ocenione przez MFW. Pozytywną ocenę wyraziła również Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Europejski Bank Centralny.

Kto wtedy nie obniżał stóp…

I kto nie stosował luzowania ilościowego…

A jednak, zarzuty pod adresem Adama Glapińskiego, które padają w debacie publicznej, nie ograniczają się wyłącznie do skupu obligacji. „Prezes NBP (…) angażował się w kampanię wyborczą, nie przestrzegał konstytucji, finansował deficyt, czego konstytucja zabrania, nie przestrzegał własnych regulaminów, wchodząc w spór z członkami RPP, z członkami zarządu NBP, ograniczając ich ustawowe kompetencje. To jest gotowy akt oskarżenia” – mówił w Sejmie 12 grudnia Ryszard Petru, poseł Trzeciej Drogi i obecnie przewodniczący sejmowej Komisji Gospodarki i Rozwoju. Czysta polityka?

To były i są wyłącznie zarzuty polityczne, nie mające żadnego oparcia w przepisach prawa. Teraz jest inna temperatura tej dyskusji. Słyszymy głosy z innych europejskich banków centralnych, że mieliśmy tu próbę wywierania presji na niezależny bank centralny i jego organy.

To jeszcze jeden ekonomista. Andrzej Domański, minister finansów, do tej pory starał się – mam takie wrażenie – tłumić te emocje, nie wypowiadał się aż tak kategorycznie co do Trybunału Stanu. Jak patrzycie w NBP na współpracę z nowym ministrem finansów?

Fakt, że minister finansów studził emocje polityczne, świadczy o tym, że ma świadomość uwarunkowań prawnych, ale i ekonomicznych naszych decyzji. W ustawie o NBP jest rozdział 3 pt. NBP a władze państwowe oraz art. 21 jako kluczowy przepis dla naszej współpracy, który zobowiązuje bank centralny do tego, aby w wykonywaniu swoich zadań, NBP współdziałał z właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa, dążąc przy tym do należytej realizacji założeń polityki pieniężnej. To jest w interesie państwa polskiego, by bank centralny współdziałał z rządem – niezależnie od tego kto ten rząd tworzy, która strona sceny politycznej. Jestem przekonany, że w tym duchu nasze współdziałanie będzie przebiegać z pożytkiem dla obywateli. Tego panu ministrowi i NBP życzę.

Jak pan patrzy na ten impuls fiskalny, który się pojawi w związku z obietnicami nowej koalicji? Od początku roku mają być m.in. podwyżki dla budżetówki. Podnosi wam to ścieżkę inflacji na 2024 r.

Fundamentalną zasadą w naszych relacjach jest to, że polityka fiskalna i polityka pieniężna są politykami niezależnymi, chociaż na siebie oddziaływującymi. Dlatego nie będę recenzował zapowiadanej polityki ministra finansów. To niepisana, ale niezwykle istotna zasada. I tego będziemy się trzymać. Oczywiście polityka fiskalna, w zależności od tego, czy jest restrykcyjna, czy ekspansywna, rzutuje na ścieżkę inflacji. W tej chwili w oparciu o listopadową projekcję inflacji, zakładamy że w 2024 r. wskaźnik CPI osiągnie 4,6 proc. a w 2025 r. zejdzie do celu inflacyjnego. To założenie jest na dziś dla nas wiążące, aczkolwiek istnieją ryzyka, choćby związane z rozwojem sytuacji za naszą granicą (wojna w Ukrainie) i na Bliskim Wschodzie (Izrael-Palestyna), które mogą mieć głęboki wpływ na ceny surowców energetycznych i krańcowo na procesy cenotwórcze. Zakładając, że nic niekorzystnego się nie wydarzy – jesteśmy na kursie spadającej inflacji. Odczyt inflacji za listopad to 6,6 proc. Za grudzień spodziewamy się odczytu na podobnym, bądź niższym poziomie. Kolejne miesiące również powinny ukazać spadek inflacji, choć są też ryzyka krajowe. Weźmy pod uwagę, że już wkrótce rząd zajmie się projektem budżetu na przyszły rok i wtedy będziemy widzieć, jaki kształt ostatecznie przyjmie polityka fiskalna państwa.

Co dzisiaj jest dla banku centralnego kluczowe?

To ruchy w zakresie utrzymania zerowego VAT-u na żywność, a dokładnie jego horyzont czasowy. Tego dziś nie wiemy, obowiązuje rozporządzenie, w którym mówi się o I kw. 2024 r. Ale czy zerowy Vat będzie przedłużony? Na dziś nie wiemy. Do tego dochodzą ceny energii, które dużo ważą w ścieżce inflacji na rok przyszły. Plus zapowiedzi, które mogłyby wygenerować duże wydatki po stronie budżetu państwa. Na razie są to zapowiedzi i traktujemy je jako możliwe ryzyka dla trawiącego procesu dezinflacji. Dopóki nie zobaczymy budżetu państwa to trudno w kategoriach zero-jedynkowych się wypowiadać.

Jakie scenariusze, działania ma do dyspozycji NBP na wypadek wniosku do Trybunału Stanu dla prezesa Glapińskiego? Wiemy, że funkcję prezesa przejmuje wtedy pierwsza wiceprezes. Bardziej chodzi mi o reakcję NBP na te ryzyka rynkowe, o których już mówiliśmy.

Jako bank centralny jesteśmy instytucją zaufania publicznego, wchodzimy w skład sieci bezpieczeństwa finansowego – obok Komisji Nadzoru Finansowego, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego i ministra finansów. Stoimy na czele Komitetu Stabilności Finansowej w wersji makro. Pełnimy kluczową rolę w zakresie polskiego systemu finansowego i utrzymywania stabilności finansowej państwa. A zatem nie jest możliwe, żeby tak istotny podmiot nie posiadał planów awaryjnych, również na tego rodzaju wypadek. Ale wierzę, że ostatecznie do żadnej konkretyzacji wniosku przed TS nie dojdzie.

Proszę zauważyć, że na dzień dzisiejszy rynki finansowe nie biorą na poważnie tej politycznej zapowiedzi. Złoty jest stabilny, zakotwiczony w bardzo mocnych fundamentach polskiej gospodarki. To jest kluczowe i trudno tego nie traktować jako swoistego wotum zaufania rynku dla polityki i działań banku centralnego. Zresztą taka sytuacja nie powinna dziwić. NBP należy do grona 20 banków centralnych o największych portfelach rezerw na świecie, co wzmacnia wiarygodność polskiej gospodarki i przekłada się na pozytywne oceny adekwatności rezerw formułowane przez MFW, agencje ratingowe i inwestorów zagranicznych. NBP posiada niemal 360 ton złota. Już kilka lat temu rozpoczęliśmy proces stopniowego zwiększania rezerw złota NBP i dziś zajmujemy 17. miejsce wśród banków centralnych o największych rezerwach kruszcu. Złoto nie tylko dywersyfikowało ryzyko związane z pozostałymi inwestycjami NBP – co szczególnie ważne w czasach podwyższonej niepewności, kiedy toczą się wojny w Europie – ale także podwyższało dochodowość portfela rezerw.

Z wyliczeń wychodzi około 130 ton w tym roku.

Zgadza się.

Będą kolejne zakupy?

Mamy wypracowaną strategię w tym zakresie, patrzymy na nasze rezerwy całościowo, obserwujemy praktykę innych banków centralnych i analizujemy warunki rynkowe. Wszelkie decyzje dotyczące alokacji aktywów – w tym zakupów złota – są wypadkową tych czynników. Oczywiście dopóki nie nastąpi zakup, staramy się nie ujawniać szczegółów, ale informacje o składzie i wartości aktywów rezerwowych dostępne są z częstotliwością miesięczną na stronie NBP.

Ale rozumiem, że ta strategia to dojście do 20 proc. udziału złota w ogóle rezerw?

Nasz cel strategiczny to zapewnienie płynności, bezpieczeństwa i dochodowości rezerw w długim okresie. A poszczególne decyzje dotyczące alokacji aktywów są, tak jak powiedziałem, wypadkową wielu czynników. Na pewno jednak dążymy do tego, aby być w zgodzie z praktyką wiodących banków centralnych w Europie.

Ile osób w Polsce i na świecie pracuje dzisiaj dla NBP w związku z tym ryzykiem Trybunału Stanu dla prezesa Glapińskiego?

W banku centralnym pracuje szereg osób i to jest jeden z negatywnych aspektów tego całego zamieszania politycznego. Groźby musieliśmy potraktować poważnie. Nie było wyjścia: jako bank centralny, jako członkowie zarządu, jesteśmy zobligowani stosować prawo, jesteśmy także moralnie, nie tylko prawnie, zobligowani do dbałości o niezależność banku. Podjęliśmy działania prawne w celu poprowadzenia sporu przed kluczowymi instytucjami. Tą kluczową instytucją, gdzie rozegrałby się bój o niezależność NBP jest Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Ale – jak mówię – wierzymy, że ostatecznie do tego nie dojdzie, bo byłoby to ze szkodą i dla NBP i dla naszego państwa.

Prawdą jest, że zatrudniliście międzynarodowe kancelarie?

Od samego początku prowadzimy rozmowy z kancelariami międzynarodowymi, które specjalizują się w postępowaniach przed TSUE. W przypadku zmaterializowania się tej groźby, mamy pełną gotowość, pełny arsenał prawny, którego nie zawahamy się użyć celem skutecznej obrony niezależności banku.

A z jakich krajów?

Z krajów Unii Europejskiej.

A USA?

Głównie z Unii Europejskiej.

Prezesi Europejskiego Bank Centralnego, Narodowego Banku Szwajcarii, Narodowego Banku Węgier odpowiedzieli na pisma z Narodowego Banku Polskiego. Czy coś mi umknęło, czy brakuje jednak odpowiedzi z Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego, do których też pisaliście?

Nic panu nie umknęło. Formułując przekaz do wymienionych instytucji, mieliśmy świadomość, że najbardziej odpowiednią – gdy chodzi o ewentualną obronę niezależności NBP – jest Europejski Bank Centralny. Uznaliśmy jednak za stosowne, żeby poinformować międzynarodową opinię publiczną i inne ważkie dla światowych finansów instytucje, jak Bank Światowy czy MFW, o możliwym zamachu na niezależność banku centralnego w Polsce. Natomiast wiodącą rolę odgrywa EBC. I trzeba powiedzieć, że informacja przekazana do Christine Lagarde spotkała się ze spodziewaną przez nas reakcją. Prezes EBC przedstawiła na forum Rady Prezesów EBC możliwe konsekwencje i, co istotne, prosiła, abyśmy na bieżąco informowali ją o rozwoju sytuacji. Tak też czynimy. Ponadto jesteśmy w stałym bilateralnym kontakcie z różnymi Bankami Centralnymi w Europie. Zwracam uwagę, że list prezes Lagarde należy odczytywać nie tylko jako stanowisko prezes EBC, ale wszystkich banków centralnych zasiadających w Radzie Prezesów EBC.

Liczy pan na odpowiedź z Banku Światowego i MFW?

Naszym celem było poinformowanie tych instytucji o zaistniałej sytuacji. One nie mają oczywiście narzędzi prawnych, analogicznych do tych jak EBC. W tym przypadku chodziło o dotarcie do bardzo szerokiej opinii publicznej.

Polsce opłaca się, że NBP do tych wszystkich świętych, do najważniejszych instytucji finansowych na świecie, wysłał pisma?

Uważamy, że niezależność banku centralnego jest świętością, a więc nie będziemy szczędzić naszych sił, nie będziemy szczędzić żadnych środków ku temu, żeby zapobiegać tym atakom, żeby bronić niezależności banku centralnego.

Ile NBP wydał na te działania z ostatnich tygodni?

W związku z tym, że żadne polityczne groźby się nie zmaterializowały, nie ma dziś mowy o wydatkowaniu jakichkolwiek środków na zastępstwo procesowe. Czym innym są ekspertyzy prawne, których główne tezy prezentujemy opinii publicznej. Niezależność banku centralnego w aspekcie finansowym, funkcjonalnym, instytucjonalnym i personalnym jest świętością, do obrony której jesteśmy przygotowani.

Nie szkoda trochę panu tych departamentów, które oddał nowemu członkowi zarządu?

Absolutnie nie. Artur Soboń z racji swojego doświadczenia ma kompetencje do nadzoru nad tym właśnie segmentem działań NBP. Nie mam wątpliwości, że oddałem departamenty w dobre ręce.

A Paweł Mucha ma już jakiś departament?

Z tego co wiem, nie miał i nie ma. Przede wszystkim dlatego, że podlegli mu dyrektorzy departamentów nie wyobrażali sobie takiej współpracy. Niestety pan Paweł Mucha nie zajmuje się nazbyt często sprawami banku. Chodzi mi o merytoryczną pracę oczywiście, a nie jego komunikację o banku prowadzoną za pośrednictwem mediów społecznościowych wbrew regulacjom prawnym do których pozostali członkowie zarządu się stosują. Przyznam, że przykro to obserwować. Współczesna bakowość centralna nie zna takiego przypadku. Niezręcznie też słuchać wypowiedzi pracowników banku na temat tego co robi pan Paweł Mucha w ostatnim czasie, nagłaśniając kwestie swoich wynagrodzeń i pozywając do sadu NBP o wypłatę nagród. Liczyliśmy w zarządzie, że jednak w którymś momencie nastąpi refleksja i Paweł Mucha podejmie z nami współpracę. Przecież tu chodzi o dobro banku. To były jednak próżne oczekiwania.

Ale zostaje w zarządzie?

To pytanie należałoby skierować do samego zainteresowanego. Ja tylko mogę powiedzieć, że historia polskiego banku centralnego zna przypadki, kiedy dwóch członków zarządu, kierując się honorem, zrezygnowało z pełnionej funkcji. Jeżeli Paweł Mucha nie widzi możliwości współpracy z zarządem to do niego należy ruch…

Słuchał pan konferencji prezesa Glapińskiego po ostatniej decyzji RPP?

Oczywiście.

Ma pan wrażenie że to była próba zakopania topora wojennego między bankiem centralnym a rządem?

W moim przekonaniu nie ma żadnego topora wojennego. Pojawiła się jedynie pewna retoryka polityczna i to przed powołaniem rządu. Jestem przekonany, że współpraca z nowym rządem przebiegać będzie w obopólnym zrozumieniu i z korzyścią dla obywateli.

Nie za mocny jest złoty obecnie?

Mamy do czynienia z reżimem płynnego kursu walutowego, co jest dla nas kwestią kluczową.

Business Insider napisał, że za 2023 r. strata NBP może sięgnąć 20 mld zł. Według wcześniejszych wskazań – miał być zysk. Co się tu porobiło?

Jesteśmy zobowiązani do tego, żeby sprawozdanie finansowe poddać badaniu niezależnego biegłego rewidenta, ale żeby można było to uczynić, to zgodnie z art. 69 ustawy o NBP musimy zakończyć rok. A on trwa. Do czasu, kiedy biegły nie dokona oceny sprawozdania, nie możemy się w tym zakresie wypowiadać.

Zadam inaczej pytanie: czy jest takie ryzyko, że będzie strata za 2023 r.?

Dopóki rok 2023 trwa, to – nawet jeśli bym chciał – nie mogę się na ten temat wypowiedzieć.

Co to oznaczałoby dla NBP, gdyby była strata?

Przekładanie na bank centralny prawideł, które są właściwe dla spółek kapitałowych i banków komercyjnych nie ma sensu, bo są one zupełnie inne. Narodowy Bank Polski, jak i inne banki centralne, w tym choćby bank centralny Szwajcarii, który w 2022 r. wykazał bardzo dużą stratę, nie może podlegać ocenie analogicznej do spółek prawa handlowego.

TVP: …prawa związanego z możliwością odwołania prezesa Narodowego Banku Polskiego. Już teraz będę rozmawiać z moim gościem. Dr hab. Rafał Sura, członek Zarządu Narodowego Banku Polskiego. Witamy, panie profesorze.

R. Sura: Dzień dobry pani redaktorze, dzień dobry państwu.

TVP: No więc właśnie wobec zapowiedzi polityków, którzy twierdzą, że pan prezes NBP Adam Glapiński może stanąć przed Trybunałem Stanu, a w związku z tym jego funkcja może zostać zawieszona. Jest wiele opinii, większość jest takich, że byłoby to bezprawne działanie. Pytam również pana o opinię.

R. Sura: Zdecydowanie pani redaktor przywołała kilka, kilka opinii, które są słuszne. Słuszne, dlatego że one znajdują oparcie w przepisach prawa. Prawo, gdy chodzi o niezależność banku centralnego, zarówno prawo krajowe, w szczególności polska konstytucja, jak i Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności Statut Europejskiego Banku Centralnego, dają, zapewniają bardzo wysoki standard ochrony niezależności Narodowego Banku Polskiego. Niezależny bank centralny jest fundamentem gospodarki rynkowej. A więc nie jest możliwe, żeby, żeby w demokratycznym państwie prawnym, gdzie funkcjonuje gospodarka rynkowa, odpowiedzialni politycy dopuszczali się tak jednoznacznych ataków na niezależność banku centralnego, na prezesa, ale w oderwaniu od faktów, bo wszystkie, i od prawa, obowiązującego prawa unijnego, i krajowego, tak jak powiedziałem wcześniej, bo wszystkie te zarzuty, które w przestrzeni publicznej się pojawiły do tej pory, mają charakter, można powiedzieć, wręcz kuriozalny. Dlaczego? Przypisuje się prezesowi zarzut tego rodzaju, że rozpoczął zbyt późno walkę z inflacją, kiedy do kompetencji prezesa Narodowego Banku Polskiego nie należy wyłącznie, wyłącznie ten instrument, gdy chodzi o kształtowanie stóp procentowych i polityki pieniężnej, bowiem to jest domena 10-osobowego organu, jakim jest Rada Polityki Pieniężnej. A więc jak tu można mówić o indywidualnej odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, kiedy do ustawy, ustawy o Trybunale Stanu stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego, gdzie jest mowa o indywidualnej odpowiedzialności. Musi być czyn, musi być zawiniony czyn. Odwieczna stara zasada głosi, że bez czynu nie ma, nie ma kary. Nie ma kompletnie w tym logiki, gdy chodzi o ten zarzut. Drugi zarzut formułowany w przestrzeni publicznej dotyczy skupu aktywów, które bank prowadził w pandemii Covid, zapewniając płynność na rynku bankowym, a także zapobiegając wzrostowi rentowności obligacji. Ten zarzut również jest pozbawiony racji merytorycznych, prawnych, dlatego że tego rodzaju operacje były przeprowadzone w całym świecie, przeszło 30 banków centralnych w całym świecie tego rodzaju operacje stosowały, także Europejski Bank Centralny. Zatem, tak zatem wszystkie zarzuty, które w przestrzeni publicznej się znajdują w odniesieniu do prezesa Glapińskiego są w oderwaniu od uwarunkowań prawnych i inspirowane politycznie. Prawo europejskie…

TVP: Mówimy właśnie o prawie polskim, ale europejskim, bo przywołaliśmy tutaj casus właśnie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który podważył decyzję w sprawie właśnie szefa banku na Łotwie

R. Sura: Łotwy. Bardzo dziękuję za ten przykład. On jest niezwykle wymowny z dwóch powodów. Pierwszy powód jest taki, że dziś biuro prasowe Trybunału Sprawiedliwości w Unii Europejskiej odpowiedziało Polskiej Agencji Prasowej, że tego rodzaju przypadki są niezwykle rzadkie. Nie zdarza się w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej casus, który byłby analogiczny poza tym jednym dotyczącym banku, Banku Łotwy. O czym to świadczy? To świadczy o tym, że w żadnym kraju europejskim, gdzie mamy do czynienia z demokratycznym państwem prawnym, z gospodarką rynkową, nigdy większości parlamentarnej nie przychodziło do głowy, aby po zmianie rządu formułować tego
rodzaju zarzut, żeby w konsekwencji postawić prezesa przed Trybunałem Stanu i pozbawić go możliwości wykonywania mandatu, bo to jest sprzeczne z interesami danego państwa. To, co się dzieje dziś w Polsce, gdzie takie zarzuty w oderwaniu od faktów, w oderwaniu od prawa są formułowane, szkodzi interesom Rzeczypospolitej Polskiej. To po pierwsze.

TVP: Więc właśnie, to jest uderzenie w interes i bezpieczeństwo w kraju, finansowe?

R. Sura: Finansowe kraju, to po pierwsze. I drugi aspekt, bo chciałbym pozostać jeszcze przy tym wspomnianym orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w odniesieniu do banku prezesa Banku Łotwy. Mianowicie tam był inny stan faktyczny, tam chodziło o to, że prezesowi, prezesowi służba analogiczna do Centralnego Biura Antykorupcyjnego zarzu… postawiła zarzut kryminalny. Postawiła zarzut kryminalny, łączący się też z przekroczeniem uprawnień przez prezesa banku. W reakcji na tę decyzję prezes Banku Łotwy wystąpił ze skargą do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Do tej skargi przyłączył się Europejski Bank Centralny. W rezultacie ta decyzja została uchylona i, i prezes Banku Łotwy został przywrócony do swojego urzędu. Podkreślam jeszcze raz: w polskich warunkach dotyczy to kuriozalnych zarzutów inspirowanych politycznie, w tym jedynym w Europie przypadku dotyczącym Banku Łotwy mamy do czynienia z sytuacją, gdzie były kryminalne zarzuty, ale ta ochrona niezależności banków centralnych, europejskich banków centralnych wchodzących w skład systemu bankowości centralnej europejskiej, jest tak mocna, że nawet w przypadku Banku Łotwy Trybunał Sprawiedliwości uchylił tę decyzję. Tak zatem, tak zatem to dowodzi słuszności naszej, naszej obrony, naszych, naszych instrumentów, które w miarę rozwoju przypadków uruchamiamy. Przypomnę, bo kilka dni temu zawiadomiliśmy Europejski Bank Centralny o tych bezpodstawnych zarzutach, informując także europejską opinię publiczną o tym, że jest tak bezpardonowy w Polsce przeprowadzany atak na niezależność banku centralnego.

TVP: A jakiego scenariusza pan się spodziewa, skoro Donald Tusk już zapowiedział, że w Sejmie jest większość dla postawienia przed Trybunałem Stanu prezesa NBP i pewnie będzie próbował to zrobić.

R. Sura: Każdy parlamentarzysta, każdy poseł na mocy art. 104 Konstytucji składa ślubowanie. Jednym z wyrażeń w tym ślubowania, jest tak, takie, że będzie służył interesom Rzeczypospolitej Polskiej. A więc przegłosowanie takiego wniosku w Sejmie – przypomnę, że do tego jest potrzebna większość 231 głosów – byłoby działaniem sprzecznym z interesem finansowym Rzeczypospolitej Polskiej i wierzę, że do tego nie dojdzie. Dodam tylko jedno, że ustawa o Trybunale Stanu, konkretnie tutaj jest mowa o artykule 11, gdzie na tej podstawie formułowany jest ten scenariusz, że w momencie przegłosowania tego wniosku prezes uległby zawieszeniu, nie mógłby wykonywać swych funkcji, ta ustawa o Trybunale Stanu jest uchwalona trzy miesiące po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego. Podkreślę: ustawa o Trybunale Stanu jest uchwalona trzy miesiące, w marcu 82 roku, trzy miesiące po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego. To jest też wymowny fakt. Uważam, że jak najszybciej ten przepis ustawy o Trybunale Stanu powinien zostać wyeliminowany z polskiego obrotu prawnego poprzez właściwą skargę złożoną we, właściwą skargę do Trybunału Konstytucyjnego jako sprzeczne z praw, z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, a także Traktatem o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

TVP: Bardzo dziękuję za rozmowę. Dr hab. Rafał Sura, członek Zarządu Narodowego Banku Polskiego, był z nami. Bardzo dziękuję.

R. Sura: Dziękuję pani redaktor, dziękuję państwu.

1. Zgodnie z art. 227 ust. 1 i 2 Konstytucji RP centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.
2. Przepisy Konstytucji RP oraz aktów prawnych Unii Europejskiej, które obecnie stanowią integralną część krajowego porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, tj. przepisy Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej („TFUE”) oraz Protokołu w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego („Statut”), statuują zasady gwarantujące niezależność NBP.
3. Jak podnosi w swych orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny, zasady te wiążą wszystkie organy państwa polskiego, w tym izby ustawodawcze, nakładając zarówno obowiązek stanowienia prawa służącego ich realizacji, jak i obowiązek przeciwdziałania próbom ich podważania w drodze ustawowej czy jakiejkolwiek innej formie działania organów władzy publicznej.
4. Sprawą niezwykłej wagi jest możliwie najlepsza współpraca wszystkich organów i instytucji państwowych. Nie służy dobrze tej współpracy wytwarzanie atmosfery zagrożenia czy też stosowania nacisku poprzez zapowiedzi stosowania procedur mających prowadzić do zmiany składu osobowego kierownictw tych organów lub instytucji.
5. W tym kontekście szczególną uwagę zwraca prowadzona publicznie dyskusja w sprawie ewentualnego pociągnięcia urzędującego Prezesa Narodowego Banku Polskiego do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu. W naszej opinii brak jest jakichkolwiek formalnych podstaw do prowadzenia tego typu rozważań.
6. Oświadczamy, że nie są prawdziwe twierdzenia jakoby istniały przeszkody w przepływie informacji pomiędzy RPP a pozostałymi organami NBP oraz jednostkami i komórkami organizacyjnymi NBP.
7. Decyzje i ustalenia dotyczące działań banku centralnego, w tym związanych z ustalaniem założeń polityki pieniężnej i jej realizacją, są odpowiednio podejmowane przez Radę Polityki Pieniężnej i Zarząd NBP. Międzynarodowe instytucje finansowe takie jak Europejski Bank Centralny, Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy podzielają zasadność prowadzonej przez NBP polityki pieniężnej, czemu dawały niejednokrotnie wyraz w swoich publikacjach.
8. Jednocześnie zaznaczyć należy, że RPP podejmuje rozstrzygnięcia kolegialnie, a Prezes NBP, jako Przewodniczący Rady, wchodzi w jej skład. Ustalenia Rady podejmowane są w formie uchwał większością głosów – nie są to osobiste decyzje Prezesa NBP. Konstytucja RP ani ustawa o Trybunale Stanu nie przewidują odpowiedzialności konstytucyjnej Członków RPP, co m.in. oznacza, że brak jest podstaw do odpowiedzialności konstytucyjnej za wspólne działanie w ramach tego organu, w zakresie wykonywania jego kolegialnych kompetencji, w tym także działania Prezesa NBP jako osoby wchodzącej w skład Rady.
9. Zarzuty dotyczące jakoby arbitralnego przesądzania treści protokołów z posiedzeń RPP przez Przewodniczącego Rady są całkowicie bezzasadne. Stosownie do Regulaminu RPP to Rada w głosowaniu przyjmuje protokół. Przewodniczący Rady podpisuje protokół, ale jak należy podkreślić – jest to protokół uprzednio przyjęty przez Radę w głosowaniu w składzie obecnym na posiedzeniu, którego dotyczy protokół. Wypowiedzi, w których są formułowane zarzuty w niniejszym obszarze należy potraktować jako wyraz frustracji wywołanej tym, że Rada nie przychyliła się do jakiegoś wniosku lub wniosków dotyczących treści protokołu.
10. Regulamin RPP przesądza, że protokoły z posiedzeń Rady oznacza się klauzulą tajności. Objęcie ochroną informacji o przebiegu posiedzeń RPP jest wynikiem ustaleń Rady poprzednich kadencji. Jesteśmy zwolennikami tego rozwiązania. Przede wszystkim, jest to uzasadnione przepisami ustawy o ochronie informacji niejawnych. Ponadto, niniejsze rozwiązanie pozostaje istotnym elementem wyznaczającym uwarunkowania wykonywania mandatu przez Członków RPP. W szczególności bowiem stanowi jedną z gwarancji swobody dyskusji i wszechstronnego prezentowania poglądów w trakcie posiedzeń Rady. Podzielamy stanowisko, iż jest to wartość, która była doceniana i chroniona przez wszystkie kolejne kadencje Rady Polityki Pieniężnej. Nie ma powodu do zmiany tego stanowiska.
11. Zdajemy sobie oczywiście sprawę, że skutkiem powyższego rozwiązania może być utrudniony dostęp do protokołów z uwagi na uregulowania w obszarze ochrony informacji niejawnych. W świetle art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 756, z późn. zm.) informacje niejawne mogą być udostępnione wyłącznie osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo wykonywania czynności zleconych. Należy jednak podkreślić, że nie blokuje ono w jakikolwiek sposób dostępu Członków Zarządu NBP i właściwych dla danej sprawy pracowników Banku do treści ustaleń podejmowanych w trakcie posiedzeń Rady. Poza tym, ustalenia, które budzą największe publiczne zainteresowanie, są ogłaszane i publikowane. Dotyczy to przede wszystkim decyzji Rady Polityki Pieniężnej w sprawie stóp procentowych oraz wyniki głosowań nad wnioskami zgłaszanymi w trakcie posiedzeń Rady.
12. Odnosząc się do niektórych ostatnich publicznych wypowiedzi, stwierdzić należy, że z uwagi na rolę NBP jako banku centralnego i jego wpływ na funkcjonowanie gospodarki, nieuzasadnione i nieuprawnione podważanie autorytetu organów NBP, może wywołać wysoce negatywne skutki dla interesu gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej i jej obywateli. W szczególności obejmuje to takie sfery jak zaufanie inwestorów zagranicznych oraz krajowych uczestników rynku do stabilności instytucjonalnego otoczenia gospodarczego w Polsce, a także postrzeganie polskiego banku centralnego jako uczestnika Europejskiego Systemu Banków Centralnych i innych międzynarodowych instytucji finansowych.
13. Apelujemy o rozwagę i niepodejmowanie pochopnych, niczym nieuzasadnionych działań. Poza ocenami charakterystycznymi dla publicystyki politycznej, nie wskazano żadnej okoliczności, która mogłaby stanowić podstawę dla zastosowania odpowiedzialności konstytucyjnej. W przypadku hipotetycznego podjęcia tego rodzaju działań, byłaby to sytuacja całkowicie bezprecedensowa w skali światowej, niewątpliwie naruszająca powagę Rzeczypospolitej Polskiej na arenie międzynarodowej. Intencje polityczne nie mogą być uzasadnieniem dla działań, które miałyby tak niekorzystne następstwa dla interesów Rzeczpospolitej Polskiej.

Wymiana zdań o dość drobnym podłożu – tak do sporu pomiędzy członkiem zarządu Narodowego Banku Polskiego Pawłem Muchą a prezesem Adamem Glapińskim odniósł się profesor Irenerusz Dąbrowski, członek Rady Polityki Pieniężnej. Gość „Faktów po Faktach” twierdził, że do szefa NBP nie ma „milimetra zastrzeżeń” i zapowiadał, że cel inflacyjny może zostać osiągnięty jeszcze w 2024 roku.

Profesor został zapytany, czy zgadza się ze słowami Adama Glapińskiego, który przekonywał, że problem inflacji już nie istnieje. Dąbrowski zaznaczył, że zgadza się z tym twierdzeniem z jednym zastrzeżeniem. – Od lutego tego roku rzeczywiście to zdanie jest prawdziwe. Jeżeli byśmy wyłączyli z naszych analiz styczeń i luty, to ceny nie wzrosły – przekonywał.

„2024 rok będzie rokiem zbliżania się do celu inflacyjnego”

– W rzeczywistości od ponad pół roku ceny zostały ustabilizowane – dodał.

Ocenił także, że inflacja w październiku na poziomie 6,6 procent to „dobry wynik”. – To jest bardzo dobry wskaźnik. W lutym tego roku ten wskaźnik wynosił 18,4 procent, czyli doszło do zbicia inflacji o 12 punktów procentowych. Do uzyskania celu inflacyjnego zostały nam do zbicia trzy punkty – powiedział.

– Jako ekonomista powiem, że 2024 rok będzie rokiem zbliżania się do celu inflacyjnego. Myślę, że cel będzie osiągnięty przed końcem przyszłego roku – powiedział członek Rady Polityki Pieniężnej.

„W przypadku prezesa NBP nie ma milimetra zastrzeżeń”

Gość „Faktów po Faktach” pytany był też o spór w NBP. Profesor Dąbrowski powiedział, że „obserwuje tę dyskusję, tę wymianę zdań”. Stwierdził, że ma ona dość „drobne podłoże”.

– Jeden z członków zarządu po prostu ma inne zdanie dotyczące dotychczasowych praktyk w Narodowym Banku Polskim (…) Nie byłem członkiem zarządu, nie wiem jaki jest system przyznawania premii w zarządzie. (…) W przypadku prezesa Narodowego Banku Polskiego nie ma nawet milimetra zastrzeżeń co do łamania konstytucji albo ustaw przez niego. Nawet cała ta dyskusja dotyczy regulaminu. To jest naprawdę błaha sprawa, rozdmuchana w nieprawdopodobny sposób – powiedział.

– Nie znam żadnego przepisu, konstytucji, ani ustawy, który by prezes Glapiński złamał. To trzeba jasno powiedzieć. To wszystko są pewne publicystyczne hasła, pewne paski w telewizjach.

Konflikt w NBP

O konflikcie w Narodowym Banku Polskim głośno mówi się od środy 8 listopada. Wówczas członek zarządu NBP Paweł Mucha opublikował oświadczenie i dwa pisma, w których zarzucił szefowi NBP Adamowi Glapińskiemu niewykonywanie swoich obowiązków i skrytykował współdziałanie organów banku centralnego.

Mucha stwierdził m.in., że kopie protokołów posiedzeń Rady Polityki Pieniężnej nie są udostępniane „co najmniej części” członków zarządu NBP.

W odpowiedzi zarząd NBP podkreślił, że postępowanie Pawła Muchy, „w szczególności polegające na wytwarzaniu atmosfery zagrożenia, rozliczeń, konfliktu, bezpodstawnych próbach narzucania wyłącznie własnego punktu widzenia, bezzasadnej krytyce współpracowników i Prezesa NBP” jest nieakceptowalne, podobnie jak „wszystkie inne działania sprzeczne z Zasadami Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego”. Jak dodano w oświadczeniu banku centralnego, „wbrew podnoszonym zarzutom przez Pana Pawła Muchę, Członka Zarządu NBP, a także pomimo postępowania, o którym mowa w ust. 1, Zarząd Narodowego Banku Polskiego wykonuje wszystkie zadania w niezakłócony sposób, skutecznie i zgodnie z prawem”.

Dzień później Adam Glapiński na konferencji prasowej powiedział, że nie ma żadnego konfliktu w zarządzie banku. Według szefa NBP, sprawa Pawła Muchy jest „banalna”, ponieważ jako członek zarządu domaga się „niebotycznych kwot” za swoją pracę, premii i nagród. – Sposób wykonywania tej pracy w żaden sposób tego nie uzasadnia, spór jest wyłącznie o nagrody – ocenił wtedy prezes Glapiński.

Nie żałuje Pan tego, że zaangażował się Pan w to, by Prezes Glapiński został szefem NBP?

Nie, bo ja uważam, że te decyzje, które były podejmowane przez Pana Prezesa Glapińskiego w sprawach gospodarczo finansowych Polski, jak również są podejmowane przez Prezesa Glapińskiego, Radę Polityki Pieniężnej, Narodowy Bank Polski w szerokim tego słowa znaczeniu, to są decyzje odpowiedzialne i decyzje dobre. I nie zgadzam się z tymi wszystkimi, którzy krytykują Radę Polityki Pieniężnej, Prezesa NBP za decyzje np. dotyczące stóp procentowych, kwestii walki z inflacją. Uważam, że ta walka z inflacją i ochrona polskiej gospodarki w czasie covidu i później prowadzona jest skutecznie, w sposób rozważny i słuszny.

Nie ma podstaw do postawienia Prezesa Glapińskiego przed Trybunałem Stanu?

Nic mi na ten temat nie wiadomo, żeby takie były.

Niezbędne jest zapewnienie należytego finansowania, za co w polskich warunkach odpowiadać będzie głównie sektor bankowy. Tymczasem możliwości sektora bankowego są ograniczone, a za problemy branży odpowiadają głównie czynniki prawno-regulacyjne i nadmierne obciążenia fiskalne i parafiskalne. W interesie stabilności sektora finansowego jest także zapewnienie spokojnych i harmonijnych warunków działania, któremu z pewnością nie będzie sprzyjała destabilizacja systemu instytucjonalnego w ramach sieci bezpieczeństwa finansowego, czytamy w stanowisku Związku Banków Polskich.
Sektor bankowy boryka się z szeregiem wyzwań i bolączek, które wymagają systemowego podejścia, a których ignorowanie może prowadzić do destabilizacji systemu finansowego i utraty zdolności sektora bankowego do finansowania przedsięwzięć społecznych i gospodarczych.

Polski sektor bankowy, mierzony poziomem aktywów w relacji do PKB, jest jednym z najmniejszych w całej Unii Europejskiej – z udziałem 90% wyprzedza jedynie Litwę. Średnia rentowność kapitału polskiego sektora bankowego w latach 2018-2022 kształtowała się na poziomie 4,7%, co stawia nas na ostatnim miejscu w regionie.

Pod względem relacji kosztów do przychodów polskie banki plasują się w końcówce stawki ze średnią z lat 2018-2022 na poziomie 64% (wyprzedzając jedynie Węgry). Wynika to z gigantycznych obciążeń podatkowych i parapodatkowych, które sprawiają, że blisko 40% kosztów działania banków stanowią koszty zewnętrzne (efektywna stopa opodatkowania).

Istotna część obciążeń polskich banków wynika z kosztów ryzyka prawnego, narastającego wraz z erozją systemu prawnego umożliwiającą kwestionowanie długoterminowych umów.

Jednocześnie, udział kredytów dla sektora niefinansowego w PKB systematycznie spada do poziomów z okresu przedakcesyjnego – wartość kredytów dla sektora niefinansowego w relacji do PKB wynosi obecnie 35 proc., a w ciągu dwóch lat spadnie do 28 proc. Z mniej więcej podobnym poziomem wchodziliśmy do Unii Europejskiej.

Tymczasem stopa inwestycji w Polsce wynosi zaledwie 17%, przy średniej unijnej na poziomie 22,5%. Polska stoi przed koniecznością dokonania olbrzymich inwestycji w transformację energetyczną, innowacyjność, kapitał ludzki. Będą one wymagać zaangażowania finansowego sektora bankowego, dla którego nie ma dziś w Polsce realnej alternatywy.

Warunkiem stabilności polskiego sektora finansowego i jego zdolności do finansowania gospodarki jest realizacja spójnego podejścia przez regulatorów i organy sieci bezpieczeństwa finansowego, a w szczególności:

• dokonanie audytu obciążeń sektora bankowego i podjęcie działań na rzecz ich racjonalizacji;
• kontynuacja systemowych działań zmierzających do zapewnienia niepodważalności wskaźnika WIBOR oraz spokojne dokończenie reformy wskaźników referencyjnych;
• ustawowe rozwiązanie problemu kredytów walutowych hipotecznych (Polska należy do nielicznych krajów, w których nie przyjęto lokalnych rozwiązań ustawowych;
• systemowe działania na rzecz zagwarantowania pewności prawnej zawieranych umów, a także wypracowanie docelowego modelu rynku kredytów hipotecznych;
• powstrzymanie się od podejmowania wyrywkowych, populistycznych, nieuzasadnionych ekonomicznie inicjatyw, tj. wakacje kredytowe, na rzecz systemowych rozwiązań (Fundusz Wsparcia Kredytobiorców).

Zapewnienie stabilności sektora finansowego wymaga efektywnego współdziałania wszystkich uczestników Komitetu Stabilności Finansowej, który jest organem powołanym do sprawowania nadzoru makroostrożnościowego i zarządzania kryzysowego.

W interesie stabilności sektora finansowego jest zapewnienie spokojnych i harmonijnych warunków działania, któremu z pewnością nie będzie sprzyjała destabilizacja systemu instytucjonalnego w ramach sieci bezpieczeństwa finansowego.

W nawiązaniu do informacji sugerujących możliwość odwołania przedstawiciela Rzeczpospolitej Polskiej, desygnowanego przez prezesa NBP, z Rady Dyrektorów Banku Światowego przez inny nieuprawniony do tego organ, Narodowy Bank Polski wyjaśnia, że zgodnie z ustawą o NBP z 29 sierpnia 1997 r. art. 11 ust. 3 reprezentacja interesów Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych w tym Banku Światowym i EBOiR jest wyłączną kompetencją Prezesa NBP. Rada Ministrów ma natomiast kompetencje do ewentualnego wskazania reprezentanta RP w międzynarodowych instytucjach mających status instytucji finansowych.

Błędny jest pogląd, że „wystarczy zmiana uchwały Rady Ministrów z 1986 r. – która rozdzieliła kompetencje pomiędzy ministra finansów i prezesa NBP w zakresie wyznaczania reprezentantów w Międzynarodowym Fundusz Walutowym i Banku Światowym – by zmienić reguły obsadzania tych stanowisk.” W wolnej Polsce bowiem reguły te zyskały rangę ustawową, a zatem wyższą niż uchwała rady ministrów rządu PRL. Ustawa o Narodowym Banku Polskim z 1997 r. stanowi w art. 11 ust. 3, że to „Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych (…)”. Bank Światowy jest pierwszą i największą międzynarodową instytucją bankową, do której odnosi się przepis ustawy. Przepis ten jest bezpośredni, nie formułuje żadnych warunków ani wyjątków.

Narodowy Bank Polski informuje, że wynagrodzenie Prezesa NBP stanowiło w 2022 roku 27,6% przeciętnego wynagrodzenia Prezesa z sześciu wiodących banków komercyjnych. Wynagrodzenie Prezesa NBP bez nagród, premii i dodatkowego wynagrodzenia rocznego wynosiłoby w 2022 roku 283.788 zł, co stanowiłoby 6% w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia Prezesa banku komercyjnego.

Departament Prawny NBP informuje, że reprezentacja interesów Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych w tym Banku Światowym i EBOiR jest wyłączną kompetencją Prezesa NBP. Kwestie te jednoznacznie reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim – art. 11 ust. 3:

„Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych”.

To oznacza, że Rada Ministrów ma jedynie kompetencje do ewentualnego wskazania reprezentanta RP w międzynarodowych instytucjach mających status instytucji finansowych.

Wraz z uchwaleniem Ustawy o NBP uchwała Rady Ministrów z 1986 r., która regulowała wskazywanie nominatów do Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego, straciła rację bytu w zakresie przedmiotowym.

Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów nie są źródłami powszechnie obowiązującego prawa. Mają one charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu taki akt (art.93 ust.1 Konstytucji). Tym samym nie mogą odnosić się do NBP.

<< Powrót do listy

Dokument do pobrania (eng)

Dokument do pobrania

Gdyby każdorazowo koalicja rządząca albo partia rządząca po wyborach chciała dokonać zmiany na stanowisku prezesa Narodowego Banku Polskiego, to po prostu stawiałaby go pod Trybunał Stanu, ponieważ prezes Narodowego Banku Polskiego według przepisów podlega postawieniu przed Trybunałem Stanu zwykłą większością głosów, a więc bardzo łatwo koalicji, która zawiązuje rząd, z samej tej tylko racji, wiadomo, że ma ponad 231. Bardzo łatwo byłoby postawić przed Trybunał Stanu, gdzie wtedy byłby konstytucyjny zapis o niezależności prezesa Narodowego Banku Polskiego i całego Narodowego Banku Polskiego. Jak mogłaby być realizowana konstytucyjna zasada niezależności Banku Centralnego od wpływu polityków? Myślę, że każdy jest w stanie odpowiedzieć sobie na to pytanie – stwierdził premier Mateusz Morawiecki na konferencji prasowej w KPRM.

Rozmowa z prof. Waldemarem Gontarskim, adwokatem, ekspertem prawa europejskiego, prawa międzynarodowego, nt. postawienia Prezesa NBP przed TS

M. Raczyńska: Zapowiedzi też Donalda Tuska, panie profesorze, i jego ekipy, dotyczące także niezależności Narodowego Banku Polskiego, ale i możliwej likwidacji mediów publicznych, mogą mieć swoje reperkusje w Europie. To dopytam pana profesora, jakiego rodzaju ewentualnie konsekwencje czy reperkusje mogą mieć?

prof. W. Gontarski: Pani redaktor, ja jestem prostym adwokatem, nie prawnikiem, nie będę się wypowiadał…

M. Raczyńska: Ale też ekspertem prawa europejskiego…

Prof. W. Gontarski: Tak, dziękuję, mam habilitację m.in. w zakresie prawa Unii Europejskiej, ale nie chcę bezpośrednio komentować wypowiedzi polityków, bo nie jestem ani politologiem, ani politykiem, ale właśnie jako ekspert prawa tutaj Unii Europejskiej powiem, że tak. Traktat nie dopuszcza czegoś takiego, co dopuszcza polska ustawa o Trybunale Stanu. Wedle polskiej ustawy o Trybunale Stanu ta większość, która wyłoniła rząd obecnie powołany, wystarczy do postawienia prezesa Narodowego Banku Polskiego w stan odpowiedzialności, czy jak mówimy w stan oskarżenia.

M. Raczyńska: A pan jako prawnik widzi powody, przyczyny?

Prof. W. Gontarski: Ale chwileczkę, zostawmy najpierw powody, przyczyny, zobaczmy, co dalej. Wtedy ex lege z mocy tej ustawy zawieszony zostaje w funkcji prezes. Ale uwaga! Trybunał w Luksemburgu i prawo traktatowe, tak z prawa traktatowego wynika, że prezesa Narodowego Banku Polskiego, prezesa jakiegokolwiek banku centralnego w państwie członkowskim Unii, bez względu na to, czy państwo to jest strefie euro, czy nie, można zawiesić, a nawet odwołać z zajmowanego stanowiska, gdy jest skazujący wyrok niezawisłego sądu. A Trybunał Stanu został powołany na podstawie ustawy z początkiem 82 roku. Tam niezawisłość brzmi: obywatel niekarany może być sędzią, polski obywatel, niezatrudniony w administracji rządowej. My w nauce o prawie mówimy od dawna, że to jest tak anachroniczny przepis, czyli komunistycznym przepisem chce się zawiesić prezesa Narodowego Banku Polskiego, co by oznaczało destabilizację finansów nie tylko w Polsce, ale w całej Unii. Bo nawet jak nie jesteśmy w strefie euro, to jesteśmy cząstką systemu finansowego Unii. I Trybunał w Luksemburgu w tej materii się już wypowiadał w sprawie prezesa centralnego banku, oczywiście nie Polski, bo nie miał okazji. Mało tego, traktat przewiduje, że gdyby próbowano zawiesić w urzędowaniu prezesa Narodowego Banku Polskiego, przysługuje jemu personalnie, temu, kto sprawuje urząd, tej osobie, tutaj panu profesorowi Glapińskiemu, skarga bezpośrednio do Trybunału, do Trybunału w Luksemburgu. Tak że to absolutnie zastosowanie ustawy o Trybunale Stanu względem prezesa Narodowego Banku Polskiego w świetle prawa Unii Europejskiej jest niedopuszczalne. A konstytucja nasza mówi, że jeśli jest sprzeczność między prawem traktatowym a ustawą zwykłą pierwszeństwo ma traktat. Odrębną kwestią jest, że konstytucja mówi, że konstytucja jest prawem najwyższym, ale tej materii konstytucja nie reguluje tylko zwykła ustawa komunistyczna ze stanu wojennego. Nazwijmy rzecz po imieniu: przy pomocy przepisów prawa z czasów Jerzego Urbana chce się odwołać czy zawiesić sprawowanie urzędu prezesa Narodowego Banku Polskiego w suwerennej Polsce, a ustrój się u nas, przypomnę tym zwolennikom zawieszania czy odwoływania prezesa NBP, przypomnę, że ostatnio ustrój się zmienił w Polsce ostatniego dnia 89 roku, gdy zmieniono nazwę państwa, nowelizując konstytucję PRL-owską i do artykułu pierwszego wpisano to, co jest teraz w artykule drugim – zasada demokratycznego państwa prawnego. Ustawa o Trybunale Stanu do zasady demokratycznego państwa prawnego ma się jak krzesło zwykłe do krzesła elektrycznego. Oczywiście tym elektrycznym jest ta komunistyczna ustawa.

„Sama zapowiedź „zawieszenia” prezesa NBP jest w oczywistej sprzeczności z traktatami unijnymi, konstytucją i ustawą o NBP. Prezesa banku centralnego nie można „zawiesić”, bo jest organem konstytucyjnym, który jako taki musi zachowywać niezależność od Sejmu” – stwierdził w rozmowie z portalem TVP Info prof. Waldemar Gontarski.

Prawnik zarekomendował przeciwnikom prezesa Narodowego Banku Polskiego, by zapoznali się z obowiązującymi przepisami traktatowymi.

Wynika z nich, że w oparciu o Trybunał Stanu prezesa NBP nie można ani zawiesić w sprawowaniu urzędu ani odwołać, a zapowiedziami odwołania tylko stwarza się zagrożenie stabilności finansowej — wyjaśnia.

W swoich obietnicach do zrealizowania w pierwszych stu dniach rządów, Koalicja Obywatelska umieściła postawienie prezesa Narodowego Banku Polskiego Adama Glapińskiego przed Trybunałem Stanu. Lider nowej większości sejmowej niejednokrotnie zapewniał o tym w czasie kampanii wyborczej. Tryb, który miałby zostać zastosowany w tym wypadku, o czym sam Donald Tusk mówił, to odpowiednia uchwała sejmowa. Pociągnięcie do odpowiedzialności prezesa Glapińskiego w tej formie budzi jednak rozliczne zastrzeżenia.

Wśród osób, którym nie podobają się zapowiedzi Koalicji Obywatelskiej, jest prawnik prof. Waldemar Gontarski – rektor Europejskiej Wyższej Szkoły Prawa i Administracji. Oświadczył on w rozmowie z portalem TVP Info, że obecna większość parlamentarna może postawić szefa NBP w stan odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Dodał jednak, że do ziszczenia się takiego scenariusza wymagana jest taka większość sejmowa, która potrzebna jest w tzw. drugim kroku konstytucyjnym.

I posłowie mają taką większość. Nie mają jednak większości, żeby postawić przed  Trybunałem Stanu ministrów ani premiera, a tym bardziej prezydenta – wyjaśnił prawnik.

Ścieżki usunięcia prezesa NBP

Prof. Gontarski zaznaczył, iż mimo posiadania arytmetycznej większości w Sejmie, postawienie prezesa Glapińskiego przed Trybunałem Stanu komplikuje ponadto prawodawstwo Unii Europejskiej. Chroni ono bowiem „w szczególny sposób” każdego z szefów banków centralnych państw członkowskich Unii. Zdaniem Gontarskiego, gwarancje bezpieczeństwa prezesa Glapińskiego byłyby nawet większe, gdyby Polska znajdywała się w strefie euro. Mimo tego, NBP „i tak jest bankiem emisyjnym państwa członkowskiego Unii”, więc jego kierownictwu przysługuje szczególna ochrona.

Stabilność finansowa Polski jest – nawet jeśli nie jesteśmy w strefie euro  –  częścią stabilności finansowej całej Unii. Dlatego zgodnie z traktatami unijnymi Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne, także polski NBP, stanowią Europejski System Banków Centralnych, a statuty krajowych banków centralnych przewidywać muszą w szczególności, że kadencja prezesa krajowego banku centralnego nie będzie krótsza niż pięć lat – wskazuje prof. Gontarski.

Rektor Europejskiej Wyższej Szkoły Prawa i Administracji ocenił, że w myśl unijnych przepisów, prezes NBP może być usunięty jedynie z powodu długotrwałej, poważnej choroby bądź innego stanu, powodującego trwałą niezdolność do wykonywania swoich obowiązków. Inną furtką byłoby, według prof. Gontarskiego, dopuszczenie się przez prezesa banku centralnego istotnego uchybienia.

Decyzja w tej sprawie może być zaskarżona do Trybunału Sprawiedliwości przez samego prezesa. Wówczas Trybunał w Luksemburgu musiałby zająć się sprawą – dodał prawnik.

Glapiński stanie przed Trybunałem Stanu?

Rektor EWSPiA wyszczególnił, że przyczyny zwolnienia prezesa banku centralnego w myśl unijnych przepisów, są ostateczne. Poważne uchybienie prezesa, o jakim jest mowa w prawodawstwie UE, musi zostać ponad wszelką wątpliwość stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądowym.

Jak zwraca uwagę niemiecka nauka o prawie unijnym, odwołanie prezesa ze względu na poważne uchybienie „może nastąpić wyłącznie na podstawie zachowania, którego niezgodność z prawem została stwierdzona prawomocnym wyrokiem (niezawisłego) sądu”, a jak wiadomo, sędziowie polskiego Trybunału Stanu mają ograniczoną niezawisłość. Są to niezbędne unijne środki zapewniające niezależność osobistą szefa banku od wszelkich wpływów wszelkich władz. W związku z tym uważam, że  takie pomysły,  jak stawianie  w stan odpowiedzialności przed  Trybunałem Stanu prezesa Narodowego Banku Polskiego  jest igraniem z prawem unijnym – dodaje ekspert.

Niezgodność z przepisami prawa

Buńczuczne zapowiedzi polityków sejmowej większości, że zawieszą w obowiązkach prezesa NBP są, według prof. Gontarskiego jawnie sprzeczne z traktatami Unii Europejskiej, ale też z polską konstytucją i ustawą o Narodowym Banku Polskim.

Po prostu, prezesa NBP nie można „zawiesić”, bo jest organem konstytucyjnym, który jako taki musi zachowywać niezależność od Sejmu. Zapowiadane działania byłoby atakiem personalnym na konkretną osobę sprawującą urząd, ale z punktu widzenia konstytucyjnego i unijnego, i ustawowego nie chodzi o ochronę prawną konkretnej osoby, o konkretnym imieniu i nazwisku, lecz o urząd akurat sprawowany przez tę osobę w danym momencie – stwierdził.

Prawnik wskazał też na potencjalne problemy dla spójności i rangi całego państwa, jeśli plan Donalda Tuska miałby się urzeczywistnić.

Ataki na prezesa Narodowego Banku Polskiego polegające na zapowiedzi postawienia go przed TS i „zawieszeniu” już destabilizują państwo polskie – ocenił.

Jako prawnik, który na bieżąco analizuje sytuację, nie widziałem wcześniej, żeby pojawiały się informacje o jakichś deliktach konstytucyjnych prezesa Narodowego Banku Polskiego. Oceny były różne, ale nie tego typu. Dopiero po wyborach parlamentarnych nastąpiła multiplikacja, erupcja tych zarzutów – uzupełnił.

Polskie przepisy

Prof. Gontarski zwrócił też uwagę, że postawienie przed Trybunałem Stanu jest możliwe w wyniku naruszenia przez delikwenta konstytucji bądź ustawy. Takie przesłanki, jego zdaniem, w przypadku prezesa Adama Glapińskiego nie zaistniały.

Proszę mi wskazać konkretne artykuły konstytucji, jakiejkolwiek ustawy czy prawa Unii, które miałby naruszyć obecnie urzędujący prezes Narodowego Banku Polskiego. Tymczasem nawet szefowie komisji sejmowych związanych z finansami nowego Sejmu mówią publicznie, że nie wykluczają możliwości postawienia przed Trybunał Stanu i „zawieszenia” prezesa NBP. Ale oni sobie powinni uświadomić, że takimi wypowiedziami szkodzą państwu. Formułując takie zarzuty powinni wskazać, jakie konkretne prawa miałby naruszyć prezes NBP, a tego nie czynią. Tutaj trzeba podać konkretny przepis prawa, koniec, kropka. Jeśli ktoś nie przytacza konkretnych przepisów prawa, a formułuje tego typu zarzuty, zniesławia, czyli narusza nawet Kodeks karny – wyłuszczył ekspert.

Prawnik zauważył, że „konstytucja i ustawa to nie gazeta”, więc nikt bez uzasadnienia i prawomocnego wyroku sądu nie może podnieść ręki na prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Jeśli twierdzi się,  że  osoba sprawująca urząd prezesa NBP może podpadać pod Trybunał Stanu, jednak  bez wskazania konkretnego przepisu ustawy  czy  konstytucji, to mamy do czynienia z atakowaniem państwa,  psuciem państwa,  ponieważ Narodowy Bank Polski zgodnie z konstytucją jest konieczną częścią ustroju naszego państwa – dodał.

Narodowy Bank Polski jest w opinii prof. Gontarskiego częścią struktury Unii Europejskiej, a wyszczególniając – Europejskiego Systemu Banków Centralnych, co znajduje swoje odzwierciedlenie w unijnych traktatach.

Niech przeciwnicy prezesa NBP zapoznają się chociaż z przepisami traktatowymi, wtedy porozmawiamy. Z tych przepisów wynika, że w oparciu o Trybunał Stanu prezesa NBP nie można ani zawiesić w sprawowaniu urzędu, ani odwołać, a zapowiedziami zawieszenia lub odwołania tylko stwarza się zagrożenie stabilności finansowej – podkreślił.

Konstytucja RP przewiduje odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu m.in. Prezesa NBP – za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania (art. 198 ust. 1). W ustawie o Trybunale Stanu wskazuje się przy tym, że odpowiedzialność ta obejmuje czyny, którymi Konstytucja lub ustawa została naruszona choćby nieumyślnie (art. 3). Nie może ulegać wątpliwości, że odpowiedzialność konstytucyjna nie obejmuje naruszenia aktów tego rodzaju, co Regulamin Rady Polityki Pieniężnej czy Regulamin Zarządu NBP.

Odpowiedzialność konstytucyjna (…), jak odpowiedzialność karna, charakter indywidualny, a osobie podlegającej tej odpowiedzialności, aby doprowadzić do jej ukarania, trzeba udowodnić winę, co najmniej nieumyślną. W rezultacie, za wykluczoną należy uznać odpowiedzialność konstytucyjną Prezesa NBP za udział w charakterze przewodniczącego organu kolegialnego (w tym przypadku, odpowiednio Rady Polityki Pieniężnej i Zarządu NBP).

Regulamin Rady Polityki Pieniężnej, ze względu zarówno na wykonawczy charakter tego regulaminu w stosunku do Ustawy NBP oraz zakres odnoszący się do trybu działania Rady (…), nie może być potraktowany jako źródło i wobec tego podstawa do korzystania przez członków Zarządu NBP – tym bardziej korzystania bezwarunkowego – z prawa do uzyskiwania (kopii) protokołów z posiedzeń Rady Polityki Pieniężnej. Dopuszczalność przekazania określonemu członkowi Zarządu NBP kopii danego protokołu z posiedzenia Rady Polityki Pieniężnej powinna być ustalana w każdej takiej sprawie na podstawie kryteriów, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie informacji niejawnych w powiązaniu z § 11 ust. 4 in fine odsyłającym do § 12 ust. 3 regulaminu Rady Polityki Pieniężnej.

• W mojej ocenie ataki na prezesa NBP nie mają podstaw merytorycznych. Szef banku centralnego odpowiada za zawinione naruszenie Konstytucji oraz ustaw. Nie odpowiada politycznie, odpowiada prawnie. Należy mu udowodnić, że w sposób zawiniony naruszył Konstytucję czy ustawy – mówi w rozmowie z „Wprost” prof. Łabno.
• Konstytucja RP daje ochronę prezesowi banku narodowego, dodatkowo trzeba odwołać się do przepisów unijnych. Traktat o funkcjonowaniu UE w sposób jednoznaczny chroni niezależność szefa banku centralnego, np. uznaje za niedopuszczalne by aparat władzy zlecał prezesowi określone działania, przedstawiał instrukcje, wskazywał kierunki polityki, którą miałby realizować. Podobnie, wykluczone jest, by prezes kierował się w swojej działalności instrukcjami przedstawianymi przez podmioty władzy. Aby działalność prezesa banku centralnego była prawidłowa, musi korzystać z niezależności. Niezależność gwarantuje mu Konstytucja, ustawa o NBP i prawo europejskie. Prezes nie może należeć do partii politycznej, ani związku zawodowego – dodaje.

• Przepisy przewidują, że kadencja szefa banku narodowego musi wynosić co najmniej pięć lat. W Polsce kadencja trwa sześć lat. Chodzi o to, by długość tej kadencji zasadniczo różniła się od długości kadencji Sejmu. Prezes NBP wybierany jest wprawdzie przez większość parlamentarną, ale ta większość zawsze w trakcie jego kadencji podlega wyborczej zmianie. To jest jedna z form, poprzez które gwarantuje się prezesowi niezależność – podkreśla konstytucjonalista.

• Tego rodzaju zarzuty trzeba udowodnić. Z prawnego punktu widzenia sytuacja jest jednoznaczna. Proszę pamiętać, że prezes NBP nie podejmuje decyzji indywidualnie, działa na podstawie decyzji podejmowanych przez organ kolegialny jakim jest zarządu NBP, czy Rada Polityki Pieniężnej. W każdej ocenie prawnej ten argument musi się pojawić – mówi prof. Łabno.

• Jeśli komisja podejmie decyzję o postawieniu prezesa przed Trybunałem Stanu przedstawia odpowiedni wniosek Sejmowi, Sejm podejmuje uchwałę bezwzględną większością w obecności połowy składu. Dopiero wtedy – zgodnie z przepisami ustawy o Trybunale Stanu – automatycznie następuje zawieszenie – tłumaczy w rozmowie z naszą redakcją konstytucjonalista.

• Ekspert zwraca uwagę, że tu pojawi się problem prawny. – Przepis, który mówi o automatyzmie zawieszenia jest sprzeczny z naszą konstytucją, bo narusza niezależność prezesa NBP. Można byłoby nawet twierdzić, że w sensie politycznym antycypuje uznanie zasadności zarzutów stawianych prezesowi. Mamy tu do czynienia z pozostałością po poprzedniej epoce (ustawa o Trybunale Stanu pochodzi z 1982 roku, kiedy to mieliśmy zupełnie inny system rządów). Jest to też sprzeczne z przepisami Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, ze statutem Europejskiego Banku Centralnego i banków centralnych zrzeszonych w UE – tłumaczy prof. Łabno.

• Mamy tutaj bardzo jednoznaczną, nie tylko naszą konstytucyjną ochronę niezależności prezesa NBP, ale też statutu Europejskiego Banku Centralnego. W statucie tego banku jest wyraźna regulacja, która nakłada na państwo obowiązek uznania i ochrony prawnej niezależności prezesa – dodaje.

• Konstytucjonalista podkreśla, że w przypadku zawieszenia Glapiński będzie mógł się odwołać do instytucji międzynarodowych. – Mamy precedensowy przypadek dotyczący szefa banku centralnego Łotwy sprzed pięciu lat. Tam nie ma instytucji zawieszenia, natomiast został zastosowany czasowy zakaz sprawowania funkcji. Prezes złożył skargę i TSUE przyznał mu rację, uznając, że doszło do naruszenia traktatu o Funkcjonowaniu UE, a także statutu Europejskiego Banku Centralnego – tłumaczy prof. Łabno.

• Do takiej sytuacji (zawieszenia) nie wolno dopuścić. Byłaby to jeszcze gorsza sytuacja niż w ogóle pozbawienie funkcji prezesa NBP. Stan zawieszenia stawia nas w sytuacji skrajnej niepewności, gdyż nie jest wiadomo i trudno jest przewidzieć, jaką politykę bank centralny będzie prowadził. Tu nie tylko chodzi o kwestię bezpośredniej ochrony niezależności konkretnej osoby, tu jest też kwestia ochrony instytucji banku, a jak banku to finansów państwa, budżetu państwa, polityki pieniężnej państwa. Konsekwencje tego rodzaju rozstrzygnięć z pewnością prowadzą do destabilizacji – dodaje.

A może wyzeruje się Trybunał, wyprowadzi się prezesa NBP siłą, wprowadzi się TVP w stan likwidacji? I będziemy mieli znowu prawo poniewierane. Ale przecież my to robimy w celu zbożnym, a oni robili to w celu bezbożnym!

Opinie publikowane w naszym serwisie wyrażają poglądy osób piszących i nie muszą odzwierciedlać stanowiska redakcji

Wszyscy cierpimy na syndrom matki Pawlaka z „Samych swoich”: sąd sądem, prawo prawem, ale sprawiedliwość musi być po naszej stronie. A żeby była, trzeba mieć w ręku coś silniejszego niż prawo i sąd. Coś, co przypomina granat, który daje Pawlakowi matka. Symbol tego, że ostatecznie liczy się naga siła.

Jak ten syndrom się rozwinął? Zaczęło się w latach 90. od falandyzacji prawa. PRL-u nie analizuję, bo wtedy komunistyczne państwo tworzyło prawo, które wyrażało wartości obce, ruskie. Ludzie to prawo obchodzili, by realizować jako taką sprawiedliwość, co było oczywistym wyborem moralnym. To wtedy pozytywnego wydźwięku nabrało najbardziej polskie słowo: „kombinowanie”. Ale po 1989 roku można było ufać, że coś się zmienia, że rozziew między naszym prawem i naszą moralnością się zmniejszył, że już nie trzeba tego prawa obchodzić, by było sprawiedliwie. Ale nie – indywidualne ambicje wygrały, prawo prawem, ale sprawiedliwość musiała być po prezydenta Wałęsy stronie. I tak prof. Falandysz je wykładał, żeby była.

Wtedy też Lech Morawski, ten, który potem został dublerem w TK, to nowe prawo mocno podejrzewał, że mu do sprawiedliwości daleko. Że nowa konstytucja jest narzędziem postkomunistów, zasłoną dymną dla ich niecnych interesów, a ochrona praw nabytych jest w rzeczywistości ochroną praw ukradzionych. I jak ktoś głosi, że literę prawa mamy stosować bez korekty moralnej, to głosi doktrynę błędną. Gdy profesor słyszał: „Dura lex sed lex”, to się pewnie zastanawiał, dlaczego tę twardość prawa ma znosić i czy czasami nie jest ono twarde, bo jest niesprawiedliwe i żadnej wartości w wierności nie ma. Trzeba więc zawsze sprawdzać, czy do sprawiedliwości prowadzi, a jak nie prowadzi, to trzeba kombinować. Bo tylko głupi wykonuje rozkazy – mądry sam ocenia, czy warto.

Potem przyszedł pierwszy rząd PiS, a z nim jeszcze większe przekonanie, że prawo trzeba naginać do własnego rozumienia tego, co sprawiedliwe. Jarosław Kaczyński mówił o „imposybilizmie prawnym” – tej wkurzającej cesze prawa, która uniemożliwia robienie tego, co by się chciało, nawet gdy uważa się to za dobre dla Polski. A on przecież zawsze był pewny, że wie, co jest dla Polski dobre, i nie chciał, by jakieś formalności w realizacji tego dobra mu przeszkadzały. W tym czasie Ludwik Dorn chciał brać lekarzy w kamasze, a więc instrumentalizować prawo – narzędzie, które jako szef MSWiA dostał, żeby chronić dobro wspólne (ogłoszenie mobilizacji), wykorzystać do złamania lekarskiego strajku. Chciał więc czegoś, co z pewnością było dobre. Ale tylko dla jego partii.

Gdy większość PO-PSL w 2015 r. powoływała nadprogramowych sędziów do TK, także chodziło o to, by sprawiedliwość była po właściwej stronie. Żeby TK orzekał dobrze, a nie źle, jak już wygra PiS. To zdarzenie nam umyka w cieniu tej jesieni średniowiecza, którą później prawu zorganizował PiS. Pokazuje ono jednak, że naginanie prawa mści się jak niewykorzystane okazje w piłce nożnej. Jak pokażesz, że to prawo nieważne jest, bo je obchodzisz czy naginasz, żeby ważniejszy interes zrealizować, zaraz ci druga strona powie, że ona także ma taki interes i że on też od prawa jest ważniejszy, bo niby czemu nie.

Rządy PiS to czas, w którym zgodnie z hasłem Kornela Morawieckiego nad prawem ciągle stało dobro narodu, definiowane osobiście przez starszego pana z gabinetu na Nowogrodzkiej. Jak konstytucja przeszkadzała, to była zła i niemoralna. Jak pomagała, bo ją Krystyna Pawłowicz wypatroszyła i nową treścią wypchała, była już dobra i moralna. Jak opozycja zakwestionowała powołanie trzech dublerów, Ziobro zakwestionował powołanie trzech sędziów jeszcze z 2010 roku.  Sygnał był jasny: jeśli użyjecie prawa do realizacji waszego interesu, my użyjemy go dla realizacji naszego tak samo albo trzy razy mocniej. Bo prawo jest okej tylko wtedy, gdy w jego efekcie sprawiedliwość jest po właściwej stronie.

Z jakiegoś przecież powodu zamach PiS na praworządność się udał. Skądś się wzięło na to społeczne przyzwolenie. Może dlatego, że prawo już dawno stało się igraszką, bo od zawsze traktowaliśmy je nie jako rezerwuar dobra wspólnego, ale jako narzędzie realizacji dobra jednej z walczących grup?

I znowu to widzimy – PAD stosuje konstytucję w sprawie powołania rządu tak, że przypadkowo jest to zgodne z interesem PiS. Tylko jakoś nie bardzo widać, jak desygnowanie Mateusza Morawieckiego na premiera służy dobru wspólnemu. Przecież gdyby PAD w ten sposób obsadzał karetkę w pogotowiu, powierzyłby ją komuś, kto nie ma szansy na uzyskanie prawa jazdy i skompletowania załogi, ale pewnie nadal by przekonywał, że robi to dla dobra pacjentów. Tym razem „dura lex sed lex” nie przeszkadza, bo akurat daje polityczny komfort.

No ale przecież to się zaraz skończy, prawda? Kochająca praworządność opozycja wygrała wybory, więc zakwitnie bezwarunkowy szacunek dla prawa. I sąd będzie sądem, i prawo prawem bez względu na to, po czyjej stronie będzie sprawiedliwość?

A może jednak wyzeruje się Trybunał Konstytucyjny, bo konstytucja konstytucją, ale sprawiedliwość musi być po stronie naszej? Wyprowadzi się prezesa NBP siłą, bo przecież sąd sądem, ale czasami po prostu nie ma innego wyjścia, tylko trzeba rzucić granatem. Zamiast normalnie, konstytucyjne powołać rząd, zakombinuje się i wykorzysta konstruktywne wotum nieufności dla celu, dla którego nie jest przeznaczone. A na koniec zinstrumentalizuje się prawo i wprowadzi się TVP w stan likwidacji, żeby móc ustanowić komisarza, jak kiedyś chciał zrobić PiS z zarządem komisarycznym w Warszawie.

I zamiast prawa szanowanego będziemy mieli znowu prawo poniewierane. Ale przecież my to robimy w celu zbożnym, a oni robili to w celu bezbożnym! Problem w tym, że oni myślą dokładnie na odwrót. I nie stawiam znaku równości pomiędzy PiS a opozycją – przeciwnie, chciałbym wreszcie zobaczyć różnicę: żeby prawo i państwo realizowały dobro wspólne, a nie dobro jednej ze stron. I żeby prawo było prawem, a sąd sądem, nawet jak sprawiedliwość nie jest po naszej stronie.

Bezzasadne postawienie Prezesa NBP przed Trybunałem Stanu może mieć nieobliczalne skutki dla stabilności systemu pieniężnego, a nawet dla finansów publicznych – mówi prof. Witold Modzelewski

Prof. Adam Glapiński, Prezes NBP przed Trybunałem Stanu – patrząc na to w kontekście interesów państwa i niezależności banku centralnego – to pana zdaniem dobry pomysł?

Należy przypomnieć okoliczności powstania tego pomysłu, które podważają wiarygodność inicjatorów. W państwie demokratycznym, gdzie do podstawowych obowiązków klasy politycznej należy szacunek do prawa, nawet w ferworze kampanii wyborczej nie przekracza się pewnych granic. A my z osłupieniem usłyszeliśmy z ust polityków opozycyjnych o pomyśle fizycznego „wyprowadzenia” urzędującego prezesa banku centralnego. Słowa te kompromitują nasz system polityczny i kwestionują legalizm programów wyborczych, które eksponują plebejski radykalizm.

Przypomnę, że fizyczne „wyprowadzenie” kogokolwiek z jego gabinetu, nie pozbawia go ustawowych kompetencji. Skoro owo fizyczne „wyprowadzenie” nie wywołuje skutków prawnych, pojawił się pomysł zastosowania procedury formalnej.

Czy ona w ogóle może mieć zastosowanie?

Aby zastosować ją w sposób legalny, należałoby w pierwszej kolejności przedstawić dowody popełnienia czynu zabronionego przez osobę, którą chce się postawić w stan oskarżenia. Z elementarnego szacunku dla prawa, a zawłaszcza konstytucyjnego statusu Narodowego Banku Polskiego powinniśmy usłyszeć zarzuty i ich prawne uzasadnienie. Jak dotąd nie mieliśmy okazji ich poznać, pomijając ekonomiczną i w sumie powierzchowną krytykę działań Rady Polityki Pieniężnej, czyli innego organu.

W tych okolicznościach konstytucyjna niezależność banku centralnego jest w sposób oczywisty zagrożona i to w znaczeniu ustrojowym, co również podważa wiarę w legalizm działania władzy publicznej.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Jaki mógłby być wpływ działań wymierzonych przeciwko prezesowi banku centralnego na stabilność systemu finansowego? Jakie byłyby skutki polityczne i ekonomiczne? Co z zaufaniem inwestorów?

Reakcja rynków finansowych na tego rodzaju wydarzenia może być bardzo groźna i bardzo kosztowna również dla obywateli. Idzie przecież o wartość złotego, czyli wartość naszych aktywów.

Bezzasadne postawienie Prezesa NBP przed Trybunałem Stanu może mieć nieobliczalne skutki dla stabilności systemu pieniężnego, a nawet dla finansów publicznych. Może to pociągnąć za sobą bardzo istotne skutki, za które trzeba drogo płacić. Próba usunięcia ze stanowiska prezesa banku centralnego z pobudek politycznych podważa wiarygodność ekonomiczną danego państwa czyniąc je nieprzewidywalnym dla inwestorów.

Czy w pana opinii działania Prezesa NBP, banku centralnego i Rady Polityki Pieniężnej były zgodne z zasadami niezależności, czy też w podejmowanych decyzjach można dostrzec wpływy polityczne?

Zarzuty o „motywach politycznych” dotyczące prowadzenia nomen omen „polityki pieniężnej” są wręcz groteskowe. Zarzut ulegania wpływom, po pierwsze, trzeba udowodnić i po drugie, jego skutki muszą być szkodliwe z punktu widzenia celów polityki pieniężnej.

Krytyków prowadzonej polityki pieniężnej w ostatnich latach nie brakowało, ale i zwolenników było sporo.

Polityka pieniężna jest w sposób twardy i często przerysowany krytykowana zarówno przez ekspertów, jak i interesariuszy. Duża rozbieżność formułowanych ocen to rzecz naturalna i to nie tylko w naszym kraju. Istotą poprawności polityki pieniężnej prowadzonej przez bank centralny jest natomiast profesjonalizm, konsekwencja i skuteczność. Jeżeli osiągany jej cel, a tym jest przede wszystkim obniżenie inflacji, to wszelkie zarzuty o domniemanym „uleganiu” jakimś „wpływom” nie mają znaczenia prawnego. Jeżeli bank centralny wykonuje swoje obowiązki w sposób skuteczny, działając w dobrej wierze oraz w interesie publicznym, polityczna krytyka tych działań nie ma znaczenia procesowego w postępowaniu przed Trybunałem Stanu.

Zawieszenie Prezesa NBP w czynnościach w momencie złożenia wniosku o postawienie go przed Trybunałem Stanu jest zgodne z zasadami praworządności i demokratycznymi standardami?

Przepis o zawieszeniu w czynnościach osoby pełniącej funkcję publiczną już w momencie złożenia wniosku o jej postawienie przez Trybunałem Stanu budzi zasadnicze wątpliwości nie tylko w świetle prawa polskiego i zasad procesowych, ale również prawa unijnego. Czy prawo może pozbawić możliwość wykonywania ustawowych obowiązków szefa banku centralnego, który to bank jest z istoty podmiotem niezależnym tylko dlatego, że wszczęto określoną procedurę? Gdzie obowiązujące przecież domniemanie niewinności? To równałoby się ukrytej formie zwolnienia z urzędu, co jest niezgodne z prawem UE, a przede wszystkim statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego.

Gdyby pan miał wskazać główne argumenty przemawiające za i przeciw postawieniu Prezesa NBP przed Trybunałem Stanu?

Tak naprawdę to nie znamy merytorycznych argumentów przemawiających za wszczęciem tego postępowania. Znamy jedynie motywy polityczne, ale te nie mają znaczenia albo nie powinny mieć znaczenia w tym postępowaniu. Natomiast argumenty przemawiające przeciw bezzasadnemu wszczynaniu tej procedury mają charakter ustrojowy i wynikają z istoty porządku prawnego, nakazu poszanowania Konstytucji, zasad prawa unijnego, ustrojowej niezależności banku centralnego czy w końcu powagi organów państwa, które nie powinny działać w sposób bezzasadny.

Jak pan traktuje zarzuty o upolitycznienie obecnego Prezesa NBP w porównaniu z poprzednimi prezesami? Czy mógłby pan wskazać konkretne przykłady?

Nie sposób zrozumieć tego zarzutu. Prezesami NBP są z reguły politycy, byli premierzy, ministrowie, szefowie partii politycznych lub osoby współrządzące w przeszłości partiami politycznymi. Czyli politycy, którzy po zakończeniu pełnienia funkcji Prezesa NBP pozostali w politycznym obiegu. To charakteryzuje nie tylko polską scenę polityczną. Polityka pieniężna jest przede wszystkim „polityką” i zarzut „upolitycznienia”, cokolwiek pod tym słowem rozumieć, jest bezprzedmiotowy. Nie rozumiem czym jest „nieupolityczniona” polityka.

Które z konkretnych działań obronnych podjętych przez NBP na arenie międzynarodowej uznałby pan za najbardziej skuteczne dla zachowania stabilności polskiego systemu finansowego?

W mojej ocenie najistotniejsze znaczenie miały i będą mieć działania w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Jest to instytucja powołana również do ochrony niezależności banków centralnych państw UE. Istotne znaczenie może mieć również orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE, który już w przeszłości wypowiadał się w przypadku zagrożeń dla niezależności banków centralnych. Znany i szeroko omawiany przykład łotewski powinien być przedmiotem szczegółowej analizy zanim zostaną popełnione błędy, które mogą nas jako zbiorowość dużo kosztować.

Prof. Adam Glapiński znalazł się w ogniu krytyki w związku z działaniami, które zostały podjęte w bardzo niezwykłych okolicznościach.

Rzeczywiście mieliśmy kumulację: katastrofę, którą było zatrzymanie z dnia na dzień działalności większości przedsiębiorstw pod pretekstem COVID-19, wojnę za naszą granicą oraz oczywiście wysoką inflację będącą skutkiem wojny handlowej między Wschodem a Zachodem.

Czy NBP właściwie zareagował na te kryzysowe sytuacje?

Działania podejmowane przez nasz bank centralny były podejmowane w granicach ustawowych kompetencji i realizowały cele możliwe do osiągnięcia. Czy można było to zrobić inaczej? Różnice w poglądach tak naprawdę sprowadzają się do sekwencji działań. Poza tym istotna część tzw. niezależnych prognoz, w tym dotyczących inflacji w Polsce, nie sprawdziła się. Nawet „jastrzębie” polityki pieniężnej przyznają, że większy radykalizm w polityce stóp procentowych może dać efekty antyinflacyjne dopiero w przyszłości.

Sądzę, że NBP współpracował z innymi bankami centralnymi w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych w sposób zgodny z interesem publicznym i dobrem polskiej waluty. Lata 2020-2023 to czas wyjątkowy. Kryzysy zewnętrzne, destabilizują systemy pieniężne oraz finansowe państw UE, przy tym banki centralne tych państw nie zawsze zachowywały się w sposób konsekwentny. Działania podjęte w naszym kraju były co do zasady adekwatne do istniejących zagrożeń i charakteryzowały się dostateczną skutecznością.

Jak pan ocenia politykę informacyjną NBP?

Nie jestem specjalistą w tej dziedzinie, ale sądzę, że czym innym jest komunikacja szefa banku centralnego z obywatelami, czym innym z rynkami, a jeszcze czymś innym z wrogo nastawioną opozycją polityczną. W przestrzeni medialnej dominuje ten trzeci dyskurs, który ma również polski koloryt. Apelowałbym do wszystkich o większą powściągliwość. Krytyka działań banku centralnego powinna być rzeczowa i możliwie najbardziej profesjonalna, bez zacietrzewiania i wrogości. Wszystkich powinna jednak łączyć potrzeba obrony wartości polskiej waluty i interesu publicznego. W Polsce jak zawsze ważniejszy od słów jest przykład – dobry, albo zły.

Widzi pan konieczność dostosowania działań NBP do zmieniającej się sytuacji gospodarczej i geopolitycznej? W jaki sposób bank centralny powinien reagować na ewentualne kryzysy w przyszłości?

Sytuacja geopolityczna, strategiczna i makroekonomiczna będzie ulegać dalszym zmianom. Należy szybko weryfikować błędne prognozy i umieć zmienić zdanie, gdy będzie to w interesie Polski. Bank centralny w granicach swoich kompetencji musi działać w sposób konsekwentny i nie powinien być wikłany w polityczne rozgrywki. Nie stać nas obywateli na kolejną „wojnę na górze”.

Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że niezależność prezesów krajowych banków centralnych podlega szczególnej ochronie. Biuro prasowe TSUE w przesłanej PAP informacji zwraca uwagę na opinię i wyrok z 2019 r. dotyczący szefa łotewskiego banku centralnego.

21 października w Sejmie RP lider KO Donald Tusk powiedział, że opozycja ma większość, żeby postawić przed Trybunałem Stanu prezesa NBP Adama Glapińskiego. „W tej chwili dysponujemy większością głosów wystarczającą, aby postawić przed Trybunałem Stanu prezesa NBP. Analizujemy tę kwestię, bo chcemy w sposób odpowiedzialny używać tego bardzo poważnego narzędzia dyscyplinującego do odpowiedzialności politycznej, czasami też karnej polityków i funkcjonariuszy najwyższego szczebla” – podkreślił Tusk.

W odpowiedzi na to, premier RP Mateusz Morawiecki stwierdził, że będzie rozmawiać z przedstawicielami Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Światowego, Europejskiego Banku Centralnego – aby zwrócić ich uwagę, że zapowiedzi Donalda Tuska i Koalicji Obywatelskiej, to „największy zamach na niezależność banku centralnego”.

PAP zwróciła się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu z pytaniem, czy TSUE orzekał już kiedykolwiek w sprawach dotyczących prezesów banków centralnych UE oraz czy istnieją przepisy UE dotyczące prezesów banków centralnych?

W odpowiedzi biuro prasowe Trybunału zastrzegło, że TSUE nie miał wielu okazji, by wypowiedzieć się co do interpretacji prawa UE w zakresie, w jakim ma ono zastosowanie do prezesów banków centralnych państw członkowskich. Zwróciło jednak uwagę na wyrok z 26 lutego 2019 roku, dotyczący zawieszenia w obowiązkach szefa łotewskiego banku centralnego. Przywołane zostały w nim art. 14.2 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i EBC, który stwierdza, że prezes krajowego banku centralnego może zostać zwolniony z urzędu wyłącznie wówczas, gdy nie spełnia już warunków koniecznych do wykonywania swych funkcji lub dopuścił się poważnego uchybienia.

W sprawie sprzed prawie pięciu lat Trybunał stwierdził nieważność decyzji zawieszającej prezesa banku centralnego Łotwy w obowiązkach. Jak argumentował, Łotwa nie przedstawiła dowodów poważnego uchybienia, którego popełnienie było zarzucane Ilmarsowi Rimszeviczsowi.

W ramach prowadzonego przeciwko niemu dochodzeniu o korupcję i płatną protekcję łotewski urząd antykorupcyjny zastosował wobec Rimszeviczsa szereg środków, w tym zakaz wykonywania przezeń obowiązków prezesa banku centralnego, obowiązek złożenia poręczenia majątkowego oraz zakaz opuszczania kraju bez uprzedniego zezwolenia.

Skargi przeciwko tym decyzjom do TSUE wniósł zarówno sam zainteresowany, jak i Europejski Bank Centralny. We wstępie do wyroku TSUE stwierdził, że są to pierwsze skargi wniesione do Trybunału Sprawiedliwości UE w przedmiocie przyznanej mu w art. 14.2 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i EBC „właściwości do rozpatrzenia skarg na decyzje o zwolnieniu z urzędu prezesów banków centralnych państw członkowskich”.

„Przyznanie Trybunałowi tej kompetencji ma na celu zapewnienie niezależności prezesów krajowych banków centralnych, będących niewątpliwie organami władzy krajowej, lecz działającymi w ramach ESBC. Prezesi krajowych banków centralnych państwa członkowskiego, którego walutą jest euro, tak jak ma to miejsce w przypadku Łotwy, zasiadają również w Radzie Prezesów EBC” – podkreślił TSUE.

Biuro prasowe TSUE zwróciło również uwagę na opinię rzecznik generalnej TSUE Juliane Kokott poprzedzającej wyrok.

Niemiecka prawniczka wskazała, że „ze stanowiskami członków instytucji UE i z najwyższymi stanowiskami publicznymi w państwach członkowskich nieodzownie łączy się fakt, że osoby zajmujące te stanowiska nie podlegają żadnej kontroli hierarchicznej ani nie mogą być zwolnione z przyczyn odnoszących się do wykonywania ich funkcji”.

„W związku z tym uprawnienia represyjne, służące ukaraniu ewentualnego nadużycia władzy ze strony osoby zajmującej takie stanowisko, zasadniczo przysługują albo instytucji, do której ona należy, albo do innej instytucji o równorzędnym statusie w kategoriach konstytucjonalnych” – czytamy w opinii.

W jej dalszej części Kokott podkreśliła, że „nawet nie starając się zdefiniować w sposób wyczerpujący warunków koniecznych do pełnienia funkcji prezesa banku centralnego, należy stwierdzić, że niezależność jest w każdym razie ich nienaruszalnym jądrem”.

„(…) niezależność krajowych banków centralnych należących do ESBC, a także członków Rady Prezesów EBC, jako głównego organu decyzyjnego tego banku i Eurosystemu jest zapisana w traktacie FUE jako niezbędny czynnik stabilności cen, będącej głównym celem polityki gospodarczej i pieniężnej Unii i ESBC. Z tego względu art. 130 TFUE oraz art. 7 statutu ESBC i EBC stanowią wyraźnie, że członkowie któregokolwiek z organów decyzyjnych EBC ani krajowe banki centralne przy wykonywaniu uprawnień oraz zadań i obowiązków, które zostały im powierzone traktatami i statutem ESBC i EBC, nie zwracają się o instrukcje ani ich nie przyjmują od jakichkolwiek organów” – wyjaśniła.

Zawieszenie prezesa NBP w chwili podjęcia przez Sejm uchwały o pociągnięciu go do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu uważam za rozwiązanie niekonstytucyjne – przekazał PAP konstytucjonalista z Uniwersytetu Rzeszowskiego dr hab. Grzegorz Pastuszko.

Donald Tusk, kandydat na premiera i lider Platformy Obywatelskiej, zapowiedział, że w Sejmie istnieje większość dla postawienia przed Trybunałem Stanu prezesa Narodowego Banku Polskiego. By Adam Glapiński stanął przed TS, 115 posłów musi złożyć wniosek do marszałka Sejmu, a potem go przegłosować. W przypadku prezesa NBP wystarczy bezwzględna większość ustawowej liczby posłów. Tyle głosów będzie miała nowa koalicja parlamentarna.

Pastuszko podkreślił – w odpowiedzi na pytania PAP – że instytucję zawieszenia reguluje w obecnym stanie prawnym ustawa o Trybunale Stanu z dnia 26 marca 1982 r. „W jej świetle zawieszenie następuje z chwilą podjęcia przez Sejm uchwały o pociągnięciu prezesa Narodowego Banku Polskiego do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu. Pierwsza izba polskiego parlamentu decyduje tutaj większością bezwzględną w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów” – wyjaśnił.

„Tak pomyślane rozwiązanie ustawowe uważam za niekonstytucyjne. Moja opinia wynika przede wszystkim stąd, że jego istnienie kreuje nieznaną obowiązującej ustawie zasadniczej formułę podległości Prezesa Narodowego Banku Polskiego wobec Sejmu” – ocenił konstytucjonalista z Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Jak podkreślił, „w takich warunkach dysponujący prawem zawieszania Sejm zyskuje możliwość wywierania politycznej presji na Narodowy Bank Polski (co ułatwia wspomniany wymóg większości bezwzględnej), a to niewątpliwie kłóci się z zasadą niezależności tej instytucji”.

„Sądzę, że ustawodawca powinien jak najszybciej zadbać o to, aby ta wadliwa konstrukcja zniknęła z polskiego porządku prawnego. Dzięki temu udałoby się przywrócić stan zgodny z konstytucją, a przy tym usunąć relikt odległej przeszłości” – uważa konstytucjonalista.

Przypomniał, że instytucja zawieszenia organu pociągniętego do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu wprowadzona została po raz pierwszy na gruncie prawodawstwa PRL, a więc w ramach systemu ustrojowego państwa odmiennego niż system dzisiejszy. Wówczas – jak podkreślił Pastuszko – Sejm był organem nadrzędnym, podlegały mu wszystkie inne organy państwowe.

„Jej zachowanie w ustroju III RP było efektem utrwalonego historycznie przyzwyczajenia, które – nie mam co do tego żadnych wątpliwości – warto wreszcie porzucić. Jest to konieczne zwłaszcza w zakresie dotyczącym zawieszania prezesa Narodowego Banku Polskiego” – podkreślił.

Jak przypomina portal, Donald Tusk, kandydat na premiera i lider Platformy Obywatelskiej, zapowiedział, że w Sejmie istnieje większość dla postawienia przed Trybunałem Stanu prezesa Narodowego Banku Polskiego. Prawnie jest to możliwe. By Adam Glapiński stanął przed TS, 115 posłów musi złożyć wniosek do marszałka Sejmu, a potem go przegłosować. W przypadku prezesa NBP wystarczy bezwzględna większość ustawowej liczby posłów. Tyle głosów będzie miała nowa koalicja parlamentarna.

Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności powoduje zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy. Tu zaczynają się schody – podaje portal.

Prof. Ryszard Piotrowski, konstytucjonalista z Uniwersytetu Warszawskiego, nie ma wątpliwości, że prezesa NBP nie można zawiesić. „Prezes NBP jest organem konstytucyjnym, który musi zachowywać niezależność od Sejmu. Ta niezależność jest bardzo ściśle związana z tym, aby w swojej działalności prezes NBP nie kierował się tylko interesami większości parlamentarnej. Zatem choć może nastąpić postawienie prezesa w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, to nie oznacza, że można go zawiesić w urzędowaniu. Prezes banku centralnego nie jest osobą, którą w świetle ustawy o Trybunale Stanu można zawiesić w urzędowaniu” – tłumaczy prof. Piotrowski. I dodaje, że ani konstytucja, ani ustawa o NBP nie przewiduje takiej instytucji jak zawieszenie prezesa.

Business Insider przypomina, że artykuł 227 konstytucji mówi, że prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na sześć lat. Organizację i zasady działania NBP oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa. Ustawa o NBP mówi, że prezes NBP może zostać odwołany m.in., jeśli Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Portal podał, że w NBP pojawiła się teza, że sama ustawa o Trybunale Stanu dająca możliwość zawieszenia prezesa może być niezgodna z konstytucją. „Być może prezydent lub grupa posłów powinna skierować tę sprawę do Trybunału Konstytucyjnego” — twierdzi jeden z rozmówców.

W ocenie prof. Piotrowskiego to, czy taki wniosek zostanie rozstrzygnięty zależy od tego jak będzie skonstruowany. „Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje wnioski dotyczące zgodności ustawy z konstytucją. Ktoś musiałby wskazać więc, że ustawa o Trybunale Stanu w zakresie, w jakim dopuszcza zawieszenie w czynnościach urzędowych prezesa NBP postawionego w stan oskarżenia przed TS, jest niezgodna z konstytucją. Wniosek zatem musiałby dotyczyć zarzutu niezgodności z konstytucją ustawy o Trybunale Stanu. Wtedy TK mógłby wypowiedzieć się w tej sprawie” — wyjaśnia prof. Piotrowski.(PAP)

• Trybunał Stanu to nie jest organ, przed którym ktoś odpowiada, bo taka jest decyzja polityczna. Trzeba przeprowadzić postępowanie quasi prokuratorskie, przygotowawcze. Dopiero później – jeżeli chodzi o pana Glapińskiego to zwykłą większością, a jeżeli chodzi o ministrów to kwalifikowaną większością – głosowanie powinno być przeprowadzone przez Sejm. Jest to odpowiedzialność nie stricte polityczna, a za najcięższe naruszenia polityczne, czyli za naruszenia konstytucji. Trzeba by było takie naruszenia wykazać. Argumentacja, która jest podnoszona w tej chwili, co do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, jest działalnością życzeniową i polityczną w oderwaniu zarówno od konstytucji, jak i od ustawy o Trybunale Stanu – zaznaczył dr Michał Skwarzyński.

• Prawnik wskazał, że Platforma Obywatelska posługuje się argumentacją polityczną, która ma pokazywać jej elektoratowi, że próbuje coś zrobić, bo obiecała, że rozliczy ludzi z PiS-u. W jego ocenie nie ma to jednak oparcia w przepisach prawa.

OPINIA PRAWNA W SPRAWIE OCENY DZIAŁALNOŚCI PREZESA NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO W KONTEKŚCIE KONSTYTUCYJNEGO ZAKAZU PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI POLITYCZNEJ I PUBLICZNEJ, NIE DAJĄCEJ SIĘ POGODZIĆ Z GODNOŚCIĄ URZĘDU.

Dokument do pobrania (PL)

Dokument do pobrania (ENG)

Jest to z zasady mocno skomplikowane w przypadku działań organów kolegialnych (wieloosobowych), szczególnie jeśli ocena ekonomiczna tego kierunku działań została następczo potwierdzona podobnymi działaniami innych banków centralnych. W tego typu przypadkach niezbędne są pogłębione analizy ekonomiczne, które też wcale nie muszą przesądzać o celnych prognozach i-ostatecznie – o słuszności działań NBP. Szczerze przyznam, że – póki co – nie spotkałem się z takim zarzutem stawianym Prezesowi Glapińskiemu, który by uzasadniał uruchomienie wobec niego procedury wstępnej przed Trybunałem Stanu.

– Mam bardzo poważne wątpliwości, czy w ogóle Trybunał Konstytucyjny jest organem, który ma załatwiać indywidualne sprawy – mówił w „Faktach po Faktach” profesor Andrzej Zoll o wniosku PiS do TK w związku z zamiarem postawienia Adama Glapińskiego przed Trybunałem Stanu. Profesor twierdzi, że wymóg sejmowej bezwzględnej większości do postawienie szefa NBP przed trybunał jest „zupełnie wystarczający”. Były prezes Trybunału Konstytucyjnego mówił też o możliwościach nowego Sejmu w sprawie odwołania dublerów w tej instytucji.

Postawienie przed Trybunał Stanu prezesa NBP Adama Glapińskiego znalazło się w „100 konkretach na pierwsze 100 dni rządów” Koalicji Obywatelskiej. Jak zapisano w programie, szef banku centralnego miałby zostać pociągnięty do odpowiedzialności za „zniszczenie niezależności Narodowego Banku Polskiego i brak realizacji podstawowego zadania NBP, jakim jest walka z drożyzną”.

Mateusz Morawiecki ocenił, że „nawet sugestie” o postawieniu prezesa NBP przez Trybunałem Stanu są próbą wywarcia nieuzasadnionej presji na niezależność banku centralnego. – Prezes Narodowego Banku Polskiego według przepisów podlega postawieniu przed Trybunałem Stanu zwykłą większością głosów, więc bardzo łatwo byłoby koalicji, która zawiązuje rząd, postawić (Adama Glapińskiego – red.) przed Trybunał Stanu. Gdzie wtedy byłby konstytucyjny zapis o niezależności prezesa Narodowego Banku Polskiego i całego Narodowego Banku Polskiego? Jak mogłaby być realizowana konstytucyjna zasada niezależności Banku Centralnego od wpływu polityków? – wypowiadał się na ten temat Morawiecki.

Zoll: mam poważne wątpliwości, czy TK jest organem, który ma załatwiać indywidualne sprawy

PiS składa do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z konstytucją ustawy o Trybunale Stanu, dotyczącym pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej prezesa NBP.

– Mam bardzo poważne wątpliwości, czy w ogóle Trybunał Konstytucyjny jest organem, który ma załatwiać indywidualne sprawy. Nie bardzo się orientuję, na jakiej podstawie konstytucyjnej taki wniosek był oparty. Bo to, że niezawisłość jest zagrożona ze względu na konieczność uzyskania bezwzględnej większości (do postawienia przed Trybunałem Stanu – red.), to jest za mały argument (…) Ten wniosek jest oparty o polityczne argumenty – mówił były prezes Trybunału Konstytucyjnego.

„Przyjęcie bezwzględną większością jest zupełnie wystarczające”

Według profesora Zolla zastrzeżenia polityków PiS w związku z wymogiem większości bezwzględnej są nieuzasadnione. PiS zaznacza, że może to doprowadzić do sytuacji, kiedy każdy kolejny Sejm będzie mógł w ten sposób odwoływać kogoś, kogo będzie chciał.

– Jak są argumenty za uznaniem, że jest naruszony przepis konstytucyjny przez funkcjonariusza publicznego, to wniosek przygotowany przez większość bezwzględną wystarczy. Oddaje się sprawę do niezawisłego Trybunału Stanu i to on rozstrzygnie, czy było naruszenie konstytucji czy nie. Uważam, że przyjęcie tutaj bezwzględną większością jest zupełnie wystarczające – mówił prof. Zoll.

Gość „Faktów po Faktach” odniósł się także do innego zastrzeżenia PiS, które dotyczy zawieszenia prezesa Narodowego Banku Polskiego. – W powszechnym sądownictwie też osoba oskarżona jest zawieszona. Bardzo często funkcjonariusz jest zawieszony z pełnienia swego urzędu. Jeśli nie zostanie skazany, łączy się to z rekompensatą finansową za okres zawieszenia. Nie widzę tutaj (w przypadku postawienia przed TK Glapińskiego – red.) naruszenia konstytucji z powodu takiej regulacji. Jeśli są postawione takie zarzuty przez bezwzględną większość parlamentarną, to jednak wymaga to odsunięcia takiej osoby na czas rozstrzygania sprawy od pełnienia urzędu – twierdzi. […]

REDAKTOR: CZY JEST PODSTAWA DO POSTAWIENIA ADAMA GLAPIŃSKIEGO PRZED TRYBUNAŁEM STANU? – POLSAT NEWS (4 GRUDNIA 2023 R.)

Marian Noga: Podstawa jest to znaczy upolitycznienie Rady Polityki Pieniężnej, Narodowego Banku Polskiego to po pierwsze. Po drugie, nieumiejętna walka z inflacją, czego najlepszym dowodem jest to, że cel osiągniemy poza horyzontem średniego okresu. Czyli ostatni raport o inflacji, który wszyscy znają z listopada pokazuje, że my osiągniemy cel dopiero w 2026 roku, a najpóźniej powinniśmy osiągnąć w połowie 2025 roku. Po prostu działanie Narodowego Banku Polskiego było niezgodne z prawem. Jeżeli w ogóle rozlepia się banery na banku, że my działamy zgodnie z prawem i to ma być argument, że Narodowy Bank Polski działa zgodnie z prawem. Przecież to woła o pomstę do nieba.

Panie prof. Andrzejewski, podpisałby się pan pod wnioskiem polityków czy raczej pod tą argumentacją zarządu NBP?

Mariusz Andrzejewski: Chciałbym powiedzieć, że absolutnie nie podpisałbym się pod wnioskiem polityków. Również nie zgadzam się z argumentacją, która została przed chwilą przedstawiona przez pana profesora Nogę. Chcę pokazać art. 220 konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który jest jako jedyny, gdyby został złamany może być podstawą prawną do postawienia przed Trybunałem Stanu Prezesa Narodowego Banku Polskiego, który jest organem tego Narodowego Banku Polskiego. Tak uważam, dlatego, że społeczeństwo i słuchacze nie mają prawa wiedzieć o takim drobnym szczególe polegający na tym, że w tym artykule jest powiedziane, że ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w Centralnym Banku Państwa. Zatem doszłoby do możliwości postawienia Prezesa NBP przed Trybunałem Stanu, gdyby Narodowy Bank Polski wykupił obligacje rządowe. Tak się nigdy nie stało, więc powstaje pytanie, kto wykupił w owym czasie te 200 miliardów zł emisji obligacji? Banki komercyjne, po prostu rynek i to są fakty. W związku z powyższym jest art. 48 ustawy o Narodowym Banku Polskim, który mówi, że Narodowy Bank Polski może sprzedawać i kupować dłużne papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku. Tak też stało Szanowni Państwo, mianowicie robicie Narodowy Bank Polski nie objął obligacji rządowych, czego mu nie wolno było zrobić, a skupił na rynku otwartym od tych banków komercyjnych, które wcześniej objęły właśnie te obligacje, aktywa, jako operacje otwartego rynku. Do tego jak najbardziej miał prawo. Wszystkie inne argumenty które, bo mają być ponoć podstawą są właśnie pięknie skonkludowane przez panią Prezes Polskiego Banku Centralnego. Wyraźnie stwierdziła, że absolutnie nie ma takich podstaw, dlatego, że Europejski Bank Centralny przez wiele lat dokonywał, także takich samych operacji na szeroką skalę po kilkadziesiąt miliardów miesięcznie skupował obligacje. Decyzje w tych sprawach były podejmowane przez zarząd NBP, te uchwały były podejmowane przez decyzje kolegialne. W związku z powyższym należałoby domagać się równego traktowania, jeżeli ktoś z tego tytułu postawić prezesa NBP przed Trybunałem stanu to należałoby postawić wszystkich członków zarządu przed Trybunałem Stanu. Nie doszło do żadnego złamania prawa, ani Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Marian Noga: Polska podpisała traktat wejścia do Unii Europejskiej. Tam wyraźnie pisze, że integralną częścią tego traktatu jest statut europejskiego systemu banków centralnych, do których należy Polska. Tam jest wyraźnie napisane w tym traktacie, że żadne osoby trzecie nie mają prawa wpływać na decyzję banku centralnego kraju należącego do Unii Europejskiej. Panie profesorze Andrzejewski, widział pan w telewizji jak samochodem pan Adam Glapiński jechał na ulicę Nowogrodzką po wskazówki. Zapytać się jakie ma podjąć decyzje. Cały świat to widział w telewizji. Pan i pana środowisko nie uznaje Unii Europejskiej. Dla pana to nie jest problem, że został złamany traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przez pana Glapińskiego. Jak pan słucha konferencje pana Glapińskiego. To pan słyszy jak on w każdej konferencji mówi, pluje na strefę euro. Prerogatywą rządu jest zmiana reżimu kursowego i wejście do strefy euro, a nie jest to prerogatywa NBP. I ile razy Prezes o tym mówił tyle razy złamał prawo.

Mariusz Andrzejewski: Nie jest tak, że nawet tak wspaniały pan profesor Noga o tak wielkim dorobku naukowym, doświadczeniu w Radzie Polityki Pieniężnej ma prawo do wydawania wyroków o tym, że ktoś złamał traktat. Absolutnie się z tym zgadzam. Stoimy na stanowisku, że prawo powinno być przestrzegane, a nie stoimy na stanowisku, że ktoś może powiedzieć dajcie mi władzę to wyprowadzę tego gościa z Narodowego Banku Polskiego. To jest hucpa polityczna, to jest taka gangsterka polityczna. To nie jest postępowanie zgodnie z prawem, a jakiekolwiek dalsze wypowiedzi, które szkalują dobre imię i uderzają w niezależność Narodowego Banku Polskiego są właśnie nie na miejscu, bo osłabiają polską gospodarkę. Ja jestem jak najbardziej za uznawaniem wyroków TSUE. Natomiast mogę mieć krytyczne zdanie na temat takich wyroków jak np. o zamknięciu elektrowni w Turowie z  którym się po prostu nie zgadzam. Panie profesorze proszę sobie darować wycieczki w moją stronę. Zajmijmy się problemem.

Zawieszenie prezesa NBP Adama Glapińskiego poprzez wniosek do Trybunału Stanu byłoby nie naprawą, lecz dalszą destrukcją państwa.

Opinie publikowane w naszym serwisie wyrażają poglądy osób piszących i nie muszą odzwierciedlać stanowiska redakcji

Stefan Kawalec jest prezesem firmy doradczej Capital Strategy, członkiem Towarzystwa Ekonomistów Polskich, b. wiceministrem finansów.

Jak wynika z publicznych wypowiedzi, nowa sejmowa większość analizuje możliwość postawienia prezesa NBP Adama Glapińskiego przed Trybunałem Stanu, co automatycznie spowodowałoby zawieszenie go w czynnościach. Byłby to niebezpieczny krok prowadzący do pozbawienia Polski niezależnego banku centralnego. Jeżeli większość parlamentarna dąży do naprawy instytucji demokratycznego państwa, a nie ich destrukcji, to powinna raczej naprawić wadliwą ustawę o Trybunale Stanu.

Pod adresem prezesa Glapińskiego można sformułować poważne zarzuty. Można go krytykować za to, że publicznie głosił, iż stopy procentowe będą długo bardzo niskie, przez co wprowadził wielu kredytobiorców w błąd i naraził ich na kłopoty, podczas gdy później stopy procentowe znacznie wzrosły. Można mu zarzucić, że utrudnia funkcjonowanie Rady Polityki Pieniężnej, ograniczając jej członkom dostęp do materiałów analitycznych NBP. Można go obwiniać o upolitycznienie banku centralnego i wykorzystywanie publicznych wystąpień w okresie przedwyborczym do wspierania rządzącej wówczas partii poprzez atakowanie opozycji. Można wreszcie analizować, czy i w jakim zakresie sterowana przez niego polityka pieniężna była podporządkowana motywom politycznym i chęci zwiększenia poparcia dla kierowanej przez PiS rządzącej koalicji.

Rafał Hirsch w tekście pt. „Postawienie prezesa NBP przed Trybunałem Stanu coraz bardziej prawdopodobne” (Business Insider, 22 listopada 2023 r.) zwraca jednak uwagę, że udowodnienie czarno na białym złamania przez Adama Glapińskiego konstytucji lub ustawy nie będzie proste. Można by na to odpowiedzieć, że właśnie w takiej skomplikowanej sytuacji należy wykorzystać określoną w ustawie o Trybunale Stanu procedurę tzw. postępowania konstytucyjnego, by sprawę wszechstronnie rozpatrzyć, rozstrzygnąć i wyciągnąć konsekwencje.

Uruchomienie procedury postępowania konstytucyjnego jest technicznie proste.

Zgodnie ze wspomnianą ustawą 115 posłów może złożyć do marszałka Sejmu tzw. wstępny wniosek o postawienie prezesa NBP przed Trybunałem Stanu. Jeśli wniosek jest poprawny formalnie, marszałek przekazuje go sejmowej komisji odpowiedzialności konstytucyjnej. Komisja przeprowadza postępowanie z udziałem powołanych świadków i przedstawia Sejmowi sprawozdanie, rekomendując postawienie obwinionego przed Trybunałem Stanu lub umorzenie sprawy.

Jeżeli Sejm podejmie uchwałę o postawieniu obwinionego przez Trybunałem, to Trybunał Stanu przeprowadza postępowanie, stosując odpowiednio procedurę sądową określoną w kodeksie postępowania karnego. Przy czym Trybunał pełni funkcję sądu zarówno pierwszej instancji, jak i drugiej instancji. W przypadku apelacji sprawa w drugiej instancji rozpatrywana jest przez inny skład sędziowski. Od wyroku Trybunału Stanu w drugiej instancji nie ma już odwołania i nie przysługuje kasacja.

Za naruszenie konstytucji lub ustawy Trybunał Stanu może orzec odwołanie obwinionego ze stanowiska, a także zakaz pełnienia określonych funkcji w przyszłości, utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, odebranie orderów i odznaczeń.

Procedura sprzeczna z zasadą niezależności banku centralnego

Przy bliższej analizie trudno jednak nie dojść do wniosku, że określona w ustawie o Trybunale Stanu procedura pociągnięcia do odpowiedzialności jest w przypadku prezesa NBP sprzeczna z zasadą niezależności banku centralnego, wynikającą z konstytucji i potwierdzoną w umowach międzynarodowych. Wynika to moim zdaniem z faktu jednoczesnego występowania trzech ustaleń:

1. Samo postawienie prezesa NBP przed Trybunałem Stanu (a nie prawomocne orzeczenie jego winy przez Trybunał) powoduje zgodnie z ustawą zwieszenie go w pełnieniu obowiązków.

2. Uchwała Sejmu o skierowaniu sprawy do Trybunału Stanu, skutkująca natychmiastowym zawieszeniem prezesa NBP, może być podjęta, nawet jeśli komisja odpowiedzialności konstytucyjnej uzna, że nie ma podstaw do oskarżenia i w sprawozdaniu przedstawi wniosek o umorzenie postępowania.

3. Uchwałę? o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu prezesa NBP Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, co oznacza, że minimalna liczba głosów wystarczająca do podjęcia uchwały wynosi, w zależności od liczby obecnych, od 116 do 231. Warto zwrócić uwagę, że postawienie przed Trybunałem Stanu członka rządu (premiera lub ministra) wymaga znacznie większej liczby głosów – a mianowicie większości 3/5 ustawowej liczby posłów, co oznacza, że niezależnie od liczby obecnych za takim wnioskiem musi głosować co najmniej 276 posłów. W przypadku prezydenta pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu wymaga uchwały Zgromadzenia Narodowego (czyli obradujących wspólnie Sejmu i Senatu), podjętej większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego.

Oznacza to więc, że jeżeli większość sejmowa jest zdeterminowana, by odsunąć prezesa NBP, to może zawsze to zrobić. Wystarczy sformułować wniosek wypełniający formalne wymogi, poparcie go przez 115 posłów, a następnie przekazanie przez marszałka do komisji odpowiedzialności konstytucyjnej. Następnie, nawet jeśli komisja uzna, że brak jest podstaw do oskarżenia i w sprawozdaniu zawnioskuje o umorzenie postępowania, większość sejmowa może zagłosować za postawieniem prezesa NBP przed Trybunałem Stanu. Wówczas prezes NBP zostaje zawieszony w swoich obowiązkach i czeka go dwuinstancyjne postępowanie sądowe, którego czas trwania i wynik nie jest wiadomy.

Przepisy ustawy o Trybunale Stanu mogą stanowić zachętę do wszczynania postępowania wobec prezesa NBP nie z myślą o szybkim doprowadzeniu do prawomocnego orzeczenia, lecz przede wszystkim w celu spowodowania zawieszenia w sprawowaniu urzędu na nieokreślony i przedłużany czas procedowania przed Trybunałem. Byłaby to analogia do powszechnie krytykowanej praktyki stosowanej niejednokrotnie w stosunku do polityków, przedsiębiorców, menedżerów, wobec których prokuratura formułuje zarzut, wprowadza środki zapobiegawcze, takie jak areszt lub poręczenie majątkowe i odebranie paszportu, a potem przez wiele miesięcy lub lat nic się nie dzieje i często nie jest nawet składany akt oskarżenia do sądu.

Posłużenie się obecnymi przepisami ustawy o Trybunale Stanu i spowodowanie zawieszenia prezesa NBP stanowiłoby precedens podważający w praktyce niezależność banku centralnego. Każdy przyszły prezes NBP byłby narażony na naciski i groźby zastosowania wobec niego takiej procedury, jeżeli nie będzie odpowiednio uległy wobec rządzącej większości.

Trybunał Konstytucyjny o bankowej komisji śledczej

Warto tu przypomnieć znamienny epizod sprzed 17 lat. W 2006 roku Sejm, w którym większość miała koalicja kierowana przez PiS, powołał tzw. bankową komisję śledczą. Komisja zamierzała badać różne aspekty działania NBP i wezwała na przesłuchanie prezesa NBP, którym był wówczas Leszek Balcerowicz. Zakres działania bankowej komisji śledczej został wówczas zaskarżony do Trybunału Konstytucyjnego przez grupę posłów, którzy uznali, że zagraża to niezależności banku centralnego.

Prezes Balcerowicz oświadczył, że nie stawi się przed komisją, chyba że Trybunał Konstytucyjny uzna jej zakres działalności za zgodny z prawem. Balcerowicz powiedział, że jeśli stawi się przed komisją, to każdy przyszły prezes NBP będzie musiał się liczyć z tym, że może być nękany przesłuchaniami przed komisją śledczą. Stworzyłoby to mechanizm stałego nacisku, osłabiający zdolność NBP do obrony wartości pieniądza.

Ostatecznie spór rozstrzygnął wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 września 2006 r., który potwierdził zasadność zastrzeżeń skarżących posłów i ówczesnego prezesa NBP. W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził: „Z wyjątkiem ściśle określonych przypadków, parlament nie ma pozycji nadrzędnej nad innymi organami. Taka konstrukcja, będąca elementem systemu demokracji konstytucyjnej, została stworzona m.in. w celu uniknięcia pojmowania demokracji jako wszechwładzy większości parlamentarnej”.

Trybunał przypomniał, że w świetle art. 95 konstytucji Sejm sprawuje kontrolę nad działaniem administracji rządowej, natomiast nie ma takich uprawnień w stosunku do Narodowego Banku Polskiego. Trybunał stwierdził: „Jakkolwiek Konstytucja nie formułuje wprost zasady niezależności Narodowego Banku Polskiego (NBP), to reguła ta wynika implicite z art. 227 Konstytucji. Realizowanie zadań powierzonych NBP wymaga bowiem niezależności”.

Trybunał zwrócił uwagę, że zasada niezależności banku centralnego jest określona także w umowach międzynarodowych: traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską i w protokole w sprawie statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że Sejm nie ma prawa do sprawowania kontroli wobec NBP i prezesa NBP za pośrednictwem komisji śledczej. Trybunał Konstytucyjny zaznaczył, że prezes NBP może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, lecz nie analizował zgodności z konstytucją procedury postępowania określonej w ustawie o Trybunale Stanu, gdyż nie było to wówczas przedmiotem skierowanego do Trybunału Konstytucyjnego wniosku.

Jak naprawić wadliwą ustawę

Dziś, gdybyśmy mieli funkcjonujący zgodnie z prawem i mający moralny autorytet Trybunał Konstytucyjny, można by złożyć wniosek o zbadanie zgodności ustawy o Trybunale Stanu z konstytucją i umowami międzynarodowymi dotyczącymi kwestii niezależności banku centralnego. Jednak instytucja Trybunału Konstytucyjnego została niestety w znacznej mierze zdewastowana.

Pytanie: czy większość parlamentarna powinna wykorzystać tę sytuację jako okazję do działania, które może trwale podważyć fundament funkcjonowania ważnej instytucji, jaką jest Narodowy Bank Polski? Proponowałbym, by zamiast tego dokonać naprawy ustawy o Trybunale Stanu, tak aby nie stała w sprzeczności z zasadą niezależności banku centralnego.

Należałoby przede wszystkim podnieść próg liczby głosów potrzebnych do podjęcia uchwały Sejmu o postawienie prezesa NBP przed Trybunałem Stanu. Jest trudne do logicznego uzasadnienia i wydaje się sprzeczne z konstytucją to, że znacznie mniej głosów w Sejmie potrzeba, by pociągnąć do odpowiedzialności konstytucyjnej prezesa NBP, czyli szefa niezależnej instytucji, wobec której Sejm nie ma pozycji nadrzędnej, niż w przypadku premiera lub ministra, a więc przedstawicieli administracji rządowej, wobec której Sejm sprawuje wprost funkcję kontrolną. Logiczne byłoby przyjęcie, że dla postawienia prezesa NBP przed Trybunałem Stanu potrzebna jest większość 2/3 ustawowej liczby posłów – czyli taka sama większość, jaka jest potrzebna w Zgromadzeniu Narodowym, aby postawić przed Trybunałem Stanu prezydenta.

Sądzę, że wykorzystanie przepisów obecnej ustawy o Trybunale Stanu do zawieszenia prezesa NBP nie byłoby naprawą, lecz dalszą destrukcją państwa. Jednocześnie uważam, że Sejm może i powinien naprawić tę wadliwą ustawę.

Wobec Adama Glapińskiego można wysuwać mnóstwo uzasadnionych zarzutów. A jednak nie zachwyca mnie pomysł postawienia go przed Trybunałem Stanu i odwołania ze stanowiska.

Opinie publikowane w naszym serwisie wyrażają poglądy osób piszących i nie muszą odzwierciedlać stanowiska redakcji

Powiedzieć, że Adam Glapiński jest złym prezesem Narodowego Banku Polskiego, to nic nie powiedzieć. Okazał się niekompetentnym ekonomistą, gdy wiosną 2020 roku ostrzegał przed deflacją, gdy za rogiem czyhała rosnąca skokowo inflacja. Wielokrotnie swoimi wypowiedziami i czynami ośmieszał bank centralny – jedną z najlepiej funkcjonujących instytucji, jaką udało się stworzyć w III RP. Gdy w 2021 roku dobiegała końca jego pierwsza kadencja, departament komunikacji NBP wydał kuriozalny komunikat, w którym oskarżał jakieś ciemne siły, że się na NBP, a w szczególności na jego prezesa, uwzięły, a ich celem jest storpedowanie drugiej kadencji prezesa. Glapiński wczuł się w wojenny nastrój panujący w szeregach rządzącej partii i w komunikacie deklamował: „Zapomina się jednak o tym, że w czasach zawirowań: ataków czy wojny, to pracownicy banku centralnego należą do najodważniejszych urzędników walczących o przetrwanie państwowości i niepodległość”.

Na konferencji prasowej chwalił się zakupionym przez NBP złotem i sztabkę kruszcu podnosił do góry jak olimpijczyk złoty medal. Sugerował opinii publicznej, że polska waluta ma oparcie w złocie, co oczywiście jest nieprawdą. Jego konferencje, zwłaszcza podsumowujące posiedzenia Rady Polityki Pieniężnej, przypominają kabaret, co doskonale sparodiował komik Robert Górski.

Glapiński jest apolityczny tylko w teorii. Kierowany przez niego bank robił wszystko, by pomagać rządowi PiS. Jeszcze przed wybuchem wielkiej inflacji Rada Polityki Pieniężnej starała się utrzymać wzrosty cen powyżej celu inflacyjnego, bo to dawało rządowi dodatkowe dochody do budżetu. W grudniu 2020 roku NBP starał się obniżyć kurs złotego (do czego Biuro Prasowe banku przyznało się na Twitterze), by w sztuczny sposób zawyżyć zysk, który zasila dochody budżetu. Wiosną 2020 roku bank zaczął skupować rządowy dług, finansując w pośredni sposób wydatki rządu.

Prezes zachowywał się jak PiS-owski propagandysta. Na gmachu NBP kazał powiesić wielki baner z napisem: „Obciążanie NBP i rządu winą za wysoką inflację to narracja Kremla”.

Na konferencji prasowej stwierdził, że „jest ogromna presja ze strony jednego z naszych sąsiadów, żeby wprowadzić w Polsce euro. Żeby Polskę wprowadzić do strefy euro. I żeby Polska uczestniczyła w budowie tzw. państwa europejskiego (…). Ten kraj ma pełne prawo podejmować działania, którymi stara się skłonić czy naprowadzić nas na tę ścieżkę (…). Może przysłać do nas jakiegoś swojego wysłannika, że tak powiem, który będzie w tym kierunku pracować”.

To było powtórzenie PiS-owskich prymitywnych kłamstw o spisku Niemiec, których wysłannikiem jest Donald Tusk i które przez wprowadzenie w Polsce euro chcą nas zniewolić. Ta kuriozalna wypowiedź (a było ich więcej) całkowicie zdyskredytowała Glapińskiego w oczach poważnych finansistów i inwestorów, a obecna argumentacja jego współpracowników, że rynki finansowe negatywnie zareagują na próbę zawieszenia czy odwołania prezesa, są mało wiarygodne.

A jednak nie zachwyca mnie pomysł postawienia Adama Glapińskiego przed Trybunałem Stanu i rozpoczęcia procedury jego odwołania. Uważam, że przyniesie to więcej szkody niż pożytku. Właściwie jedynym pożytkiem będzie to, że nie będziemy co miesiąc oglądali kabaretowych występów prezesa. Ale w samym NBP niewiele się zmieni.

Kto zająłby miejsce Glapińskiego?

Procedura usunięcia Adama Glapińskiego z NBP byłaby następująca. Komisja odpowiedzialności konstytucyjnej, w której posłowie koalicji szykującej się do przejęcia władzy, mają większość, przedstawiłaby Sejmowi sprawozdanie wraz z wnioskiem o pociągnięcie Adama Glapińskiego do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Uzasadnieniem byłoby włączenie się prezesa w kampanię na rzecz PiS, na co jest wiele dowodów, w tym wywiady prezesa. Sejm uchwałę w tej sprawie przyjąłby z łatwością, głosami koalicji, a zapewne także Konfederacji. To spowodowałoby zawieszenie prezesa.

Jego funkcje przejęłaby pierwsza wiceprezes – Marta  Kightley, pracująca wcześniej, podobnie jak Adam Glapiński, w Katedrze Ekonomii Politycznej i Historii Myśli Ekonomicznej SGH. Pani Kightley jest zatem wieloletnią znajomą prezesa, do której Glapiński ma zapewne zaufanie. Rzadko się wypowiada publicznie i nie znamy jej poglądów na politykę pieniężną. Nie będzie to miało zresztą większego znaczenia, gdyż politykę prowadzi Rada Polityki Pieniężnej, której sześciu członków (większość) to byli (?) politycy PiS lub urzędnicy, których na wysokie stanowiska państwowe mianowano w czasach rządów PiS. Ta większość popisała się brakiem profesjonalizmu. Kolejne projekcje inflacji sporządzane przez analityków NBP pokazują, że inflacja nie obniży się do poziomu celu inflacyjnego do końca 2025 roku, a mimo to RPP przegłosowała w ostatnich miesiącach obniżki stóp, w tym zaskakującą obniżkę o 0,75 pkt proc. we wrześniu. Dalszych obniżek raczej nie będzie, gdyż inflacja, sztucznie zaniżona przez manipulacje cenami paliw, teraz wzrośnie. RPP nie będzie też pomagała rządowi Tuska, co może mieć zresztą dobre skutki dla walki z inflacją.

Czy Marta Kightley będzie przewodniczyła Radzie? Prawnicy nie są co do tego zgodni. Dla samych decyzji Rady nie będzie to miało zresztą większego znaczenia, choć spowoduje duży zamęt w samej Radzie, łącznie z podważaniem przez niektórych prawników decyzji RPP. Oczami wyobraźni już widzę ogłoszenia kancelarii adwokackich, zachęcające kredytobiorców do procesowania się z bankami, z uzasadnieniem, że oprocentowanie kredytów (pośrednio zależne od decyzji RPP) jest nieprawidłowe.

PiS i tak będzie kontrolować NBP

NBP przynajmniej do końca kadencji Andrzeja Dudy pozostanie bastionem PiS. W skład zarządu banku wchodzi poza Adamem Glapińskim i Martą Kightley jeszcze sześć osób, których większość to byli działacze PiS lub osoby z nim blisko związane (między innymi wieloletni druh Kaczyńskiego Adam Lipiński, były poseł i  minister prezydenta Paweł Mucha, były poseł i minister finansów Paweł Szałamacha, były szef ABW Piotr Pogonowski, były sędzia Trybunału Stanu i członek RPP wybrany przez PiS-owską większość w Senacie Rafał Sura.

Prezes NBP mógłby zostać odwołany dopiero po orzeczeniu wobec niego przez Trybunał Stanu zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych. Jeżeli Trybunał zdążyłby z orzeczeniem przed upływem kadencji Andrzeja Dudy, prezydent wysunąłby zapewne kandydata na nowego prezesa nieakceptowanego przez Sejm i w dalszym ciągu bankiem rządziłaby Marta Kightley.

Trybunał Stanu nie jest apolitycznym, niezawisłym sądem

Trybunał Stanu jest specjalnym sądem. Jego członkowie są mianowani przez Sejm, a ich kadencja mija wraz z końcem kadencji Sejmu. Składa się z przewodniczącego, dwóch zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu muszą mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Przewodniczącym jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego – obecnie Małgorzata Manowska.

Obecny skład TS został wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu. Siedmiu członków zgłosił PiS, sześciu – Koalicja Obywatelska, dwóch PSL, a Polska 2050, Lewica i Konfederacja – po jednym. Koalicja ma więc większość i może podjąć decyzje niekorzystne dla Glapińskiego, zapewne wbrew stanowisku Małgorzaty Manowskiej i sędziów zgłoszonych przez PiS.

Taki rozkład głosów będzie sugerował, że decyzja Trybunału została podjęta z motywów politycznych i tak to będą tłumaczyli politycy i propagandyści PiS. Przeciwko Glapińskiemu przemawia wiele spraw – wypowiedzi, wywiady, spotkania w siedzibie PiS z Jarosławem Kaczyńskim, zła współpraca z niektórymi członkami RPP i zarządu NBP, pośrednie finansowanie wydatków rządu. Czy to wystarczy, by uznać, że złamał konstytucję lub prawo? Sprawa dyskusyjna. W konstytucji jest zapisane: „Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa”. To nieprecyzyjny zapis, łatwy do obejścia. Ustawy budżetowe za rządów PiS nie przewidywały zaciągania zobowiązań w NBP. Bank centralny kupował obligacje od banków komercyjnych.

Lepiej wygaszać zimną wojnę domową

Gdyby w Polsce istniał niezależny i apolityczny Trybunał, opowiadałbym się za tym, by obiektywnie ocenił działalność Glapińskiego i wydał sprawiedliwy wyrok. Jeżeli jednak Trybunał Stanu, w którym większość (co wynika z konstytucji) ma zawsze rządząca koalicja, ma stać się narzędziem usuwania teoretycznie nieusuwalnych urzędników państwowych, to przyniesie to więcej szkody niż pożytku.

PiS rozmontował fundamenty prawne państwa i w wielu instytucjach, w tym w NBP, niesłychanie zaniżył standardy moralne i merytoryczne. Odbudowa fundamentów będzie bardzo trudna. Jeżeli nowa koalicja pójdzie na skróty, a za cztery lata przegra wybory, PiS zburzy kruchy ład prawny.  Mając większość w Trybunale Stanu usunie nie swojego prezesa NBP i postawi przed Trybunałem nielubianych przez siebie polityków.

Koalicja powinna szukać przynajmniej z częścią obozu prawicy kompromisu, by osłabić napięcia i uniknąć niszczącej zimnej (oby nie gorącej) permanentnej wojny domowej – nawet wbrew emocjom części elektoratu partii, które stworzą rząd.

Nowa większość sejmowa chce postawić Adama Glapińskiego, prezesa Narodowego Banku Polskiego, przed Trybunałem Stanu. W ten miałaby go pozbawić władzy w banku centralnym. Prof. Ryszard Piotrowski uważa jednak, że prezesa NBP nie można zawiesić, bo byłoby to sprzeczne z konstytucją. W Business Insider tłumaczy dlaczego.

• Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności powoduje zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy
• Zdaniem prof. Ryszarda Piotrowskiego prezesa Narodowego Banku Polskiego nie można jednak zawiesić uchwałą Sejmu
• W efekcie Trybunał Konstytucyjny może rzucić koło ratunkowe dla Adama Glapińskiego

Donald Tusk, kandydat na premiera i lider Platformy Obywatelskiej, zapowiedział, że w Sejmie istnieje większość dla postawienia przed Trybunałem Stanu prezesa Narodowego Banku Polskiego. Prawnie jest to możliwe. By Adam Glapiński stanął przed TS, 115 posłów musi złożyć wniosek do marszałka Sejmu, a potem go przegłosować. W przypadku prezesa NBP wystarczy bezwzględna większość przy ustawowej liczby posłów. Tyle głosów będzie miała nowa koalicja parlamentarna. Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności powoduje zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy. Tu zaczynają się schody.

Czy prezesa NBP można zawiesić?

Prof. Ryszard Piotrowski, konstytucjonalista z Uniwersytetu Warszawskiego, nie ma wątpliwości, że prezesa NBP nie można zawiesić. Dlaczego?

— Prezes NBP jest organem konstytucyjnym, który musi zachowywać niezależność od Sejmu. Ta niezależność jest bardzo ściśle związana z tym, aby w swojej działalności prezes NBP nie kierował się tylko interesami większości parlamentarnej. Zatem choć może nastąpić postawienie prezesa w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, to nie oznacza, że można go zawiesić w urzędowaniu. Prezes banku centralnego nie jest osobą, którą w świetle ustawy o Trybunale Stanu można zawiesić w urzędowaniu – tłumaczy prof. Piotrowski. I dodaje, że ani konstytucja, ani ustawa o NBP nie przewiduje takiej instytucji jak zawieszenie prezesa.

Artykuł 227 konstytucji mówi, że prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na sześć lat. Organizację i zasady działania NBP oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa. Ustawa o NBP mówi, że prezes NBP może zostać odwołany m.in., jeśli Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Koło ratunkowe w Trybunale Konstytucyjnym

Jak pisał Bartłomiej Godusławski we wtorek w Business Insider, w NBP pojawiła się teza, że sama ustawa o Trybunale Stanu dająca możliwość zawieszenia prezesa może być niezgodna z konstytucją. — Być może prezydent lub grupa posłów powinna skierować tę sprawę do Trybunału Konstytucyjnego — twierdzi jeden z rozmówców.

Czy taki wniosek może zostać rozstrzygnięty tak, jak oczekuje prezes NBP? — To zależy, jak będzie skonstruowany — wyjaśnia prof. Piotrowski. — Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje wnioski dotyczące zgodności ustawy z konstytucją. Ktoś musiałby wskazać więc, że ustawa o Trybunale Stanu w zakresie, w jakim dopuszcza zawieszenie w czynnościach urzędowych prezesa NBP postawionego w stan oskarżenia przed TS, jest niezgodna z konstytucją. Wniosek zatem musiałby dotyczyć zarzutu niezgodności z konstytucją ustawy o Trybunale Stanu. Wtedy TK mógłby wypowiedzieć się w tej sprawie — wyjaśnia prof. Piotrowski.

Trybunał Konstytucyjny zaczął pracować

A ostatnio Trybunał Konstytucyjny wziął się do pracy. 15 listopada orzekł o niekonstytucyjności tzw. emerytur czerwcowych. 30 listopada w pełnym składzie ma orzec w sprawie kar dla Polski. Rozprawa w tej sprawie odbyła się we wtorek, 21 listopada. Uczestniczyło w niej jedenastu sędziów, w tym dwóch z sześciu tzw. buntowników. Chodzi o Zbigniewa Jędrzejewskiego i Bogdana Święczkowskiego, którzy nie uznają prezesury Julii Przyłębskiej z powodu zakończenia kadencji. Wszystko zatem wskazuje, że nic nie stanie na przeszkodzie, by TK zajął się wnioskiem 50 posłów, prezydenta czy choćby jeszcze premiera Mateusza Morawieckiego w sprawie ustawy o Trybunale Stanu.

DO TK WPŁYNĄŁ WNIOSEK POSŁÓW PIS O ZBADANIE KONSTYTUCYJNOŚCI PRZEPISÓW USTAWY O TS; CHODZI O POCIĄGNIĘCIA DO ODPOWIEDZIALNOŚCI PREZESA NBP (OPIS) – PAP (1 GRUDNIA 2023 R.)

Grupa posłów PiS wniosła do TK o zbadanie konstytucyjności niektórych przepisów ustawy o Trybunale Stanu, m.in. określającego większość wymaganą do postawienia przed TS prezesa NBP, a także przepisu stanowiącego, że osoba postawiona przez Sejm w stan oskarżenia zostaje zawieszona w czynnościach.

Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynął wniosek grupy posłów PiS datowany na 29 listopada.

Wnioskodawcy chcą zbadania zgodności z konstytucją art. 11 ust. 1 zdania drugiego ustawy o Trybunale Stanu, który stanowi, że „Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu powoduje zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy”. Chcą także zbadania zgodności tego przepisu w zakresie, w jakim odnosi się do prezesa NBP, z konstytucją, traktatem o UE i protokołem nr 4 do Traktatu o Unii Europejskiej w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego.

Posłowie PiS chcą też, aby TK zbadał konstytucyjność art. 13 ust. 1a ustawy o Trybunale Stanu w zakresie, w jakim nie przewiduje większości kwalifikowanej w odniesieniu do postawienia w stan oskarżenia Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Zgodnie z tym artykułem uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu m.in. Prezesa Narodowego Banku Polskiego Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Jak napisano w uzasadnieniu wniosku posłów PiS, artykuł ustawy o TS, który „powoduje zawieszenie osoby, którą Sejm postawił w stan oskarżenia, nie może zostać uznany za zgodny z konstytucyjnym i unijnym standardem niezależności banku centralnego i jego prezesa, w sytuacji, gdy dotyczy Prezesa Narodowego Banku Polskiego”.

Wnioskodawcy zwracają uwagę, że „uchwała o pociągnięciu do odpowiedzialności przez Trybunałem Stanu może zostać podjęta także wobec Prezesa Narodowego Banku Polskiego i to wyłącznie bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (a więc, wystarczyć może 116 posłów), co ma istotne implikacje dla jego niezależności – która gwarantowana jest nie tylko przez Konstytucję RP, ale też prawo pierwotne Unii Europejskiej”.

Wątpliwości autorów wniosku, „budzi automatyczny skutek zawieszający osobę wskazaną w uchwale Sejmu w czynnościach, który następuje po podjęciu tejże uchwały przez większość (niekwalifikowaną) sejmową”. „Ustawa o Trybunale Stanu nie przewiduje w tym zakresie żadnych gwarancji procesowych osobie zawieszanej w czynnościach – nie określa maksymalnych granic czasowych zawieszenia” – wskazano. Dodano, że samą decyzję o zawieszeniu podejmuje nie organ sądowy lub podobny (jak Trybunał Stanu), a Sejm, będący ciałem stricte politycznym, który swoje decyzje opiera na przesłankach, które mogą mieć charakter arbitralny i doraźny” – ocenili.

Według wnioskodawców, „daleko idące wątpliwości pod kątem konstytucyjności budzi art. 13 ust. 1 a ustawy o Trybunale Stanu”, który stanowi, że uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu m.in. Prezesa Narodowego Banku Polskiego Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jak czytamy w uzasadnieniu, chociaż intencją ustawodawcy było ustalenie większości na takim poziomie, „aby zapobiec instrumentalnemu wykorzystywaniu jej dla celów politycznych, to dojść należy do wniosku, że większość ta jest zbyt niska, aby uchronić tę procedurę od wpływów politycznych i stosowania celem wywierania wpływu na Prezesa i cały Narodowy Bank Polski, który powinien móc w sposób niezależny realizować swoje konstytucyjne kompetencje w zakresie polityki pieniężnej”.

Zwrócono uwagę, że „w kontekście odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu podkreślić należy, że podmioty, które mogą jej podlegać, w tym Prezes Narodowego Banku Polskiego, mają daleko idące, konstytucyjne gwarancje niezależności od każdej z trzech władz”. Oceniono, że mimo to „ustawodawca zwykły stworzył mechanizm, który zakłada, że większość, która będzie dysponowała co najmniej 231 posłami ( a w skrajnym przypadku nie musi być to nawet 231 posłów – wystarczające będzie 116!) może dowolnie postawić Prezesa Narodowego Banku Polskiego przed Trybunałem Stanu”. Zdaniem wnioskodawców, „takie ukształtowanie tej procedury nie gwarantuje, wbrew wyraźnym intencjom ustawodawcy, uniezależnienia tej procedury od możliwości jej politycznej instrumentalizacji”.
O możliwości postawienia prezesa NBP Adama Glapińskiego przed TK mówił lider PO Donald Tusk 21 listopada. „W tej chwili dysponujemy większością głosów wystarczającą, aby postawić przed Trybunałem Stanu prezesa NBP. Analizujemy tę kwestię, bo chcemy w sposób odpowiedzialny używać tego bardzo poważnego narzędzia dyscyplinującego do odpowiedzialności politycznej, czasami też karnej polityków i funkcjonariuszy najwyższego szczebla” – podkreślił Tusk.

Wniosek w sprawie postawienia przed TS może złożyć w Sejmie prezydent lub co najmniej 115 posłów. Wniosek trafia do sejmowej komisji odpowiedzialności konstytucyjnej. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Sejmowi sprawozdanie z prac wraz z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu lub o umorzenie postępowania.
Uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu m.in. Prezes Narodowego Banku Polskiego Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu m.in. Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów Sejm podejmuje większością 3/5 ustawowej liczby posłów (276).
Koalicja Obywatelska, Trzecia Droga (PSL oraz Polska 250) oraz Lewica – mają w Sejmie łącznie 248 mandatów.

DO TK WPŁYNĄŁ WNIOSEK WS. ZGODNOŚCI Z KONSTYTUCJĄ USTAWY O TS W OBSZARZE ODPOWIEDZIALNOŚCI PREZESA NBP (DOKUMENTACJA) – PAP (1 GRUDNIA 2023 R.)

Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynął wniosek grupy posłów PiS o zbadanie zgodności z Konstytucją zapisów ustawy o Trybunale Stanu dotyczących pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej Prezesa NBP – podano w piątek na stronie TK. Wniosek wraz z uzasadnieniem załączamy do niniejszej depeszy.
Jednym z przedmiotów kontroli – jak podano w uzasadnieniu wniosku – jest przepis ustawy o SN, który mówi, że „z chwilą podjęcia przez Sejm uchwały o pociągnięciu konkretnej osoby do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, osoba ta zawieszana jest w czynnościach związanych z wykonywaną funkcją czy stanowiskiem”.

Posłowie PiS chcą też, aby przedmiotem kontroli była „norma wskazująca większość głosów, która niezbędna jest do podjęcia uchwały Sejmu o postawieniu przed Trybunałem Stanu m.in. Prezesa Narodowego Banku Polskiego”.

Wniosek w sprawie postawienia przed TS może złożyć w Sejmie prezydent lub co najmniej 115 posłów. Wniosek trafia do sejmowej komisji odpowiedzialności konstytucyjnej. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Sejmowi sprawozdanie z prac wraz z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu lub o umorzenie postępowania.
Uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu m.in. Prezesa Narodowego Banku Polskiego Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów (231) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Skutkiem przegłosowania w Sejmie wniosku o postawienie przez Trybunałem jest zawieszenie prezesa NBP w wykonywaniu jego funkcji, a jego obowiązki przejmuje wiceprezes Narodowego Banku Polskiego.
Przewodniczący KO Donald Tusk poinformował w piątek, odnosząc się do ewentualnego postawienia prezesa NBP przed TS, że jego formacja polityczna nie zrobi niczego, co by naruszyło stabilność, czy podważyło reputację państwa polskiego w Europie, za granicą.
Z kolei marszałek Sejmu Szymon Hołownia powiedział, że nad takim wnioskiem trzeba się poważnie zastanowić.

Obaj wskazali, że decyzja polityczna w sprawie TS dla Glapińskiego nadal nie zapadła.

DOTYCZY: WNIOSEK PIS DO TK O ZBADANIE ZGODNOŚCI Z KONSTYTUCJĄ USTAWY O TRYBUNALE STANU W KONTEKŚCIE ZAPOWIEDZI „OPOZYCJI” POSTAWIENIA PREZESA NBP PRZED TS

Prezenterka TV Trwam: Według informacji, do których dotarła nasza redakcja, do Trybunału Konstytucyjnego trafił wniosek o zbadanie zgodności z konstytucją ustawy o Trybunale Stanu. Ma to być odpowiedź polityków PiS-u na próby postawienia w stan oskarżenia prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Reporter TV Trwam: Nowa sejmowa większość podtrzymuje przedwyborczy postulat dotyczący rozliczania rządów Prawa i Sprawiedliwości. Jedno z pierwszych działań ma być wymierzone w prezesa Narodowego Banku Polskiego, profesora Adama Glapińskiego, co zapowiedział w ubiegłym tygodniu przewodniczący PO Donald Tusk.

Donald Tusk, przewodniczący PO: W tej chwili dysponujemy większością głosów wystarczającą, aby postawić przed Trybunałem Stanu prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Reporter TV Trwam: Ustawa o Trybunale Stanu, która obowiązuje od 1982 roku, pozwala Sejmowi na postawienie przed Trybunałem prezesa Narodowego Banku Polskiego, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ministrów oraz Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych.

Lektor: „Uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu osób, o których mowa w art. 1 ust. 1 punkty 3 do 7 oraz ust. 2, Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów”.

Reporter TV Trwam: W innym miejscu ustawy czytamy:

Lektor czyta: „Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu powoduje zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy”.

Reporter TV Trwam: Zapisy ustawy sprzed 40 lat mogą jednak stać w sprzeczności z zapisami konstytucji, która gwarantuje prezesowi NBP sześcioletnią kadencję. W myśl ustawy zasadniczej szef Narodowego Banku Polskiego jest niezależny od władzy, mówi konstytucjonalistka z Uniwersytetu Śląskiego prof. Anna Łabno.

Prof. Anna Łabno, konstytucjonalista, Uniwersytet Śląski: Nie można zatem prezesa pozbawić urzędu tylko dlatego, że zmienia się większość parlamentarna albo jakieś elementy jego działalności wydają się niewłaściwe, są krytykowane i zbierze się akurat odpowiednia większość.

Reporter TV Trwam: Mimo to liberalno-lewicowa większość widzi w ustawie o Trybunale Stanu furtkę do uderzenia w profesora Adama Glapińskiego. Według informacji, do których dotarła redakcja Informacji Dnia, grupa posłów Prawa i Sprawiedliwości złożyła w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o zbadanie zgodności z konstytucją ustawy o Trybunale Stanu. Jak przekazał na antenie Radia Maryja minister edukacji i nauki Krzysztof Szczucki, we wniosku zakwestionowane zostały dwa zapisy ustawy.

Krzysztof Szczucki, minister edukacji i nauki: Po pierwsze fakt, że wystarczy bezwzględna większość głosów, czyli 231 posłów, a przy niepełnej obsadzie posiedzenia Sejmu to nawet wystarczy 116 posłów do postawienia w stan oskarżenia prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Reporter TV Trwam: Zakwestionowany został również przepis, który mówi, że od razu dochodzi do zawieszenia prezesa Narodowego Banku Polskiego. O komentarz do inicjatywy posłów PiS-u zapytaliśmy polityków opozycji. Liberalno-lewicowe partie uważają, że mimo wszystko prezes Glapiński odpowie za rzekome łamanie prawa.

Anita Kucharska-Dziedzic, poseł, Lewica: Przy mówieniu o pieniądzach, przy odpowiedzialności za budżety nie tylko państwa, ale też obywateli, trzeba jednak zachować powagę i szacunek do urzędu, który się sprawuje.

Reporter TV Trwam: Przy okazji podważają Trybunał Konstytucyjny i stawiają pod wątpliwość jego niezależność.

Katarzyna Laubnauer, poseł Koalicji Obywatelskiej: Wiemy, że PiS ma Trybunał Konstytucyjny na pstryknięcie i nie waha się go użyć. Są w stanie nawet uznać, że białe jest czarne, a czarne jest białe.

Reporter TV Trwam: Co by nie mówiła liberalno-lewicowa większość, to w myśl ustawy zasadniczej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne, przypomina konstytucjonalista, poseł Prawa i Sprawiedliwości Bartłomiej Wróblewski.

Bartłomiej Wróblewski, konstytucjonalista, poseł PiS: Ale to też trochę pokazuje bezradność opozycji, która chce pokazać swoją sprawczość, za wszelką cenę chce kogoś doprowadzić do sądu i skazać.

Reporter TV Trwam: Trybunał Konstytucyjny opublikuje wniosek posłów Prawa i Sprawiedliwości jutro. Data jego rozpatrzenia jest ustalana.

List związków zawodowych działających w Narodowym Banku Polskim:
AZZ Pracowników NBP
NSZZ „Solidarność” w NBP
KZZ Pracowników NBP
ZZ Pracowników NBP
Związek Zawodowy Dealerów NBP

W obronie dobrego imienia NBP

Jako związki zawodowe działające w Narodowym Banku Polskim, od pewnego czasu obserwujemy eskalację wypowiedzi medialnych o NBP.

Do tej pory presja na organy naszego banku wywierana była ze strony polityków i uznawaliśmy, że będzie ona słabła w miarę upływu czasu, po wyborach parlamentarnych. Tak też się stało, bo przedstawiciele NBP w debacie publicznej tłumaczyli istotę niezależności Banku Centralnego, zwracając uwagę, że jest ona w interesie obywateli i ma swoje głębokie zakotwiczenie w Konstytucji RP i prawie UE. Jest standardem światowym i europejskim.

Sytuacja, z którą mierzymy się od pewnego czasu, gdy Jeden z Nas występuje przeciwko naszemu miejscu pracy, naszemu bankowi, jest dla nas bardzo trudna. Jako pracownicy NBP po raz pierwszy spotykamy się z czymś takim.
Praca w NBP z uwagi na jej charakter i rolę w gospodarce musi być wykonywana na odpowiednim poziomie, co wymaga odpowiedniego skupienia i spokoju, koncentracji i uważności w podejmowaniu decyzji. Na jakość pracy wpływa nie tylko otoczenie wewnętrzne, ale także w dużej mierze otoczenie zewnętrzne, które w zaistniałej sytuacji wywołuje negatywne emocje, powodując obniżenie nastrojów, tworząc złą atmosferę pracy. Wszystko to ma wpływ na jakość i efektywność. Nie możemy dłużej milcząco przyglądać się jak niszczone jest dobre imię NBP, instytucji, której poświęciliśmy lata naszej zawodowej aktywności, pracując za kolejnych prezesów NBP, budując reputację naszego banku w kraju i poza jego granicami.

Pracownicy naszego banku muszą mieć możliwość normalnej i spokojnej pracy bez negatywnych emocji. Zamieszanie medialne inspirowane przez Jednego z Nas, jest nie do pogodzenia z obowiązującymi od dekad standardami w Narodowym Banku Polskim.

Pisząc ten apel mamy nadzieję, że burza powstała, jak sądzimy, z niezrozumienia, da dobre rozwiązanie. NBP zawsze był miejscem wyrażania przez jego pracowników różnych opinii i poglądów. Ta różnorodność w postrzeganiu sposobu rozwiązywania bieżących problemów, była i jest największą wartością Banku, zapewniającą efektywność jego działania. Pozwalało to na ścieranie się różnych poglądów i sprzyjało wypracowaniu optymalnych rozwiązań.

W każdej sytuacji, nawet tej trudnej, należy pamiętać o tym, że NBP jest matecznikiem, skąd wywodzi się wielu szanowanych, znanych i zasłużonych obywateli naszej Ojczyzny.

Stąd nasza prośba o nie niszczenie wizerunku naszego banku, naszego miejsca pracy.

Do pobrania >> List związków zawodowych w obronie dobrego imienia NBP w nawiązaniu do wypowiedzi członka zarządu NBP p. Pawła Muchy 

NBP informuje, że z dniem 15 grudnia 2023 r., Pani Prezes prof. Marta Kightley, Wiceprezes NBP – Pierwszy Zastępca Prezesa NBP została upoważniona do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w odniesieniu do pracownika Narodowego Banku Polskiego Pana Pawła Muchy, Członka Zarządu Narodowego Banku Polskiego. Upoważnienia dokonał prof. Adam Glapinski, Prezes NBP na podstawie art. 3 [1] § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2023 r. poz. 1465) w zw. z art.11 ust.1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. z 2022 r. poz.2025).

A Paweł Mucha ma już jakiś departament?

Z tego co wiem, nie miał i nie ma. Przede wszystkim dlatego, że podlegli mu dyrektorzy departamentów nie wyobrażali sobie takiej współpracy. Niestety pan Paweł Mucha nie zajmuje się nazbyt często sprawami banku. Chodzi mi o merytoryczną pracę oczywiście, a nie jego komunikację o banku prowadzoną za pośrednictwem mediów społecznościowych wbrew regulacjom prawnym do których pozostali członkowie zarządu się stosują. Przyznam, że przykro to obserwować. Współczesna bakowość centralna nie zna takiego przypadku. Niezręcznie też słuchać wypowiedzi pracowników banku na temat tego co robi pan Paweł Mucha w ostatnim czasie, nagłaśniając kwestie swoich wynagrodzeń i pozywając do sadu NBP o wypłatę nagród. Liczyliśmy w zarządzie, że jednak w którymś momencie nastąpi refleksja i Paweł Mucha podejmie z nami współpracę. Przecież tu chodzi o dobro banku. To były jednak próżne oczekiwania.

Ale zostaje w zarządzie?

To pytanie należałoby skierować do samego zainteresowanego. Ja tylko mogę powiedzieć, że historia polskiego banku centralnego zna przypadki, kiedy dwóch członków zarządu, kierując się honorem, zrezygnowało z pełnionej funkcji. Jeżeli Paweł Mucha nie widzi możliwości współpracy z zarządem to do niego należy ruch…

„Oświadczam państwu, nie ma żadnych spraw, które trzeba wyjaśniać – podkreślił Glapiński. – Z panem prezesem Pawłem Muchą jestem w ścisłym kontakcie, prowadzimy rozmowy, szukamy porozumienia. Może coś zostało niepotrzebnie napisane. Dążymy wspólnym wysiłkiem do solidarnego wyciszenia tego problemu”.

„I prezes Mucha, i prezes Glapiński chcą tego samego – dobra NBP”.

„Zrobimy wszystko, żeby uniknąć takiej walki prawnej, ale jesteśmy wpychani w ten konflikt. NBP to nie jest stragan z cebulą na bazarze; my dysponujemy bardzo dużymi możliwościami obrony – i finansowymi i prawnymi, i wsparcia w tym systemie europejskim”.

Warszawa, dnia 9 listopada 2023 r.
Departament Prawny, Narodowy Bank Polski

Oświadczenie w sprawie zamieszczenia przez Pana P. Muchę, Członka Zarządu NBP, w serwisie społecznościowym X (dawniej Twitter) od dnia 8 listopada 2023 r. wypowiedzi odnoszących się do Narodowego Banku Polskiego

Zarzut główny podnoszony przez Pana P. Muchę dotyczy rzekomego łamania przepisu § 11 ust. 4 Regulaminu Rady Polityki Pieniężnej, który stanowi, że kopie protokołu z posiedzenia RPP przekazuje się Przewodniczącemu Rady, członkom Rady i członkom Zarządu NBP.

Pan P. Mucha marginalizuje albo pomija końcowy fragment tego przepisu, zwierającego zastrzeżenie odsyłające do § 12 ust. 3 Regulaminu. Ten ostatni przepis przesądza, że protokoły z posiedzeń Rady są przechowywane i udostępniane w NBP z zachowaniem zasad określonych w przepisach odrębnych, w szczególności dotyczących postępowania z informacjami prawnie chronionymi. Protokoły z posiedzeń RPP objęte są ochroną wynikającą z przepisów ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (dalej również jako „ustawa”).

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy informacje niejawne mogą być udostępnione wyłącznie osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo wykonywania czynności zleconych. Przepis ten ustanawia regułę uzasadnionego dostępu do informacji niejawnych, wyrażającą się w ograniczeniu dostępu do informacji niejawnych osób uprawnionych i to jedynie w określonym, niezbędnym zakresie.

Tym samym przekazywanie członkom Zarządu NBP kopii protokołów z posiedzeń RPP odbywa się z uwzględnieniem przywołanej wyżej reguły uzasadnionego dostępu, czyli tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przypisanych im obowiązków, wynikających z zatrudnienia w NBP i wykonywanych zadań.

Wbrew temu co twierdzi P.P. Mucha nie istnieje zatem bezwarunkowy, prawny obowiązek udostępnienia członkom Zarządu NBP protokołów z posiedzenia RPP. Jak to zostało wyjaśnione, ustawa formułuje warunek w postaci niezbędności udostępnianych informacji niejawnych do wykonywania pracy, pełnienia służby lub wykonywania czynności służbowych. Należy podkreślić, że Pan P. Mucha otrzymuje wszelkie niezbędne mu do wykonywania jego obowiązków dokumenty i informacje dotyczące ustaleń podjętych przez Radę Polityki Pieniężnej. Nie są natomiast niezbędne do wykonywania czynności służbowych przez Pana P. Muchę informacje dotyczące przebiegu dyskusji na posiedzeniu Rady, w tym w szczególności treści wypowiedzi poszczególnych członków RPP. Ten obszar informacji, zgodnie z ustaleniami Rady Polityki Pieniężnej kolejnych kadencji, podlega szczególnej ochronie prawnej. Osobiste ambicje i ciekawość Pana P. Muchy nie są wystarczającym argumentem do złamania tych ustaleń.

Nie sposób przyjąć, iż Pan P. Mucha – jak sam podkreśla: adwokat, który od dwudziestu lat zajmuje się prawem – nie wie o ustawowo określonych uwarunkowaniach udostępnienia informacji niejawnych. Działania Pana P. Muchy mające na celu wymuszenie automatycznego przekazywania mu wszystkich chronionych klauzulą niejawności protokołów z posiedzeń RPP można więc kwalifikować jako świadome nakłanianie do złamania przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych. Zarzut dążenia do złamania norm ustawowych Pan P. Mucha ewentualnie może więc adresować w stosunku do siebie samego, a nie NBP lub organów Banku.

Departament Prawny
Narodowy Bank Polski

Prezes NBP Adam Glapiński zapytany o spór z P. Muchą. Zapewnił, że konfliktu w NBP nie ma, co najwyżej jeden z członków tego gremium przedstawia „egzotyczne żądania”.

„Jeśli chodzi o pana Muchę, to jest całkowicie banalna sprawa. W ogóle nie stanowi jakiegoś konfliktu w zarządzie czy przedmiotu zainteresowania. Pan Mucha po prostu żąda niebotycznych kwot za swoją pracę, a poziom i sposób jej wykonywania niczym tego nie uzasadnia” – stwierdził Adam Glapiński.

„Wszyscy są zadowoleni, jedna osoba jest niezadowolona” – stwierdził prezes NBP.

„On nie nadzoruje żadnego departamentu, ani żadnej innej komórki. Nie mówię, że nic nie robi, na pewno pogłębia swoją wiedzę i jest na spotkaniach zarządu, czy pomaga, czy przeszkadza, to subiektywne odczucie. Wysokość nagrody, premii, ustala prezes, nie Adam Glapiński. Taki organ konstytucyjny jak prezes. Wszyscy są zadowoleni, jedna osoba jest niezadowolona. Chodzi o pieniądze, chodzi o wynagrodzenia i taki jest spór”

„Spór jest wyłącznie o nagrody i premie, a reszta to jest jakaś mgiełka, didaskalia”.

„W związku z zachowaniami Pana Pawła Muchy, Członka Zarządu NBP, na przestrzeni 2023 roku Zarząd Narodowego Banku Polskiego stwierdza, co następuje:

1. za nieakceptowalne uznaje się postępowanie Pana Pawła Muchy, Członka Zarządu NBP, w szczególności polegające na wytwarzaniu atmosfery zagrożenia, rozliczeń, konfliktu, bezpodstawnych próbach narzucania wyłącznie własnego punktu widzenia, bezzasadnej krytyce współpracowników i Prezesa NBP, a także wszystkie inne działania sprzeczne z Zasadami Etyki Pracowników Narodowego Banku Polskiego;
2. wbrew podnoszonym zarzutom przez Pana Pawła Muchę, Członka Zarządu NBP, a także pomimo postępowania, o którym mowa w ust. 1, Zarząd Narodowego Banku Polskiego wykonuje wszystkie zadania w niezakłócony sposób, skutecznie i zgodnie z prawem”.

Prezes Glapiński tłumaczy w tym piśmie, że wspomniane wyżej protokoły posiedzeń RPP (o które wcześniej wnioskował P. Mucha – red.) są objęte klauzulą tajności „zastrzeżone”. A tego typu dokumenty mogą być udostępniane nielicznym osobom posiadającym stosowne poświadczenia i tylko „w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo wykonywania czynności zleconych”.

„Ze względu na zakres realizowanych przez Pana zadań w zestawieniu z treścią protokołów z posiedzeń Rady Polityki Pieniężnej, innymi przyjętymi w Narodowym Banku Polskim rozwiązaniami regulaminowymi (w tym uczestnictwem w posiedzeniach Rady wiceprezesów NBP), a także organizacyjnymi (wynikającymi m.in. z braku sprawowania przez Pana bieżącego nadzoru nad departamentami i jednostkami organizacyjnymi) – dotychczas nie było niezbędne udostępnienie na Pana rzecz odpowiednich protokołów z posiedzeń Rady”.

Prezes NBP podsumował, że oczekiwanie udostępnienia protokołów musi zatem wynikać z „przekonań” Pawła Muchy, które w ocenie szefa NBP nie mają uzasadnienia w prawie.

„Tak jak to już zostało wyjaśnione w przesłanej Panu odpowiedzi z dnia 31 października 2023 r., wyrażane oczekiwania i oceny zdają się wynikać wyłącznie z Pana osobistych przekonań. Z kolei fakt, że w określonym okresie czasu występował Pan codziennie z zapytaniami o analogicznej treści, samoistnie nie podnosi waloru tej korespondencji” – stwierdza szef NBP.