Stanowisko Komitetu Stabilności Finansowej w sprawie sankcji kredytu darmowego
Stanowisko Komitetu Stabilności Finansowej dotyczące ryzyka związanego z sankcją kredytu darmowego
Załącznik do Uchwały Nr 79/2025 Komitetu Stabilności Finansowej z dnia 21 marca 2025 r.
Komitet Stabilności Finansowej, działając w zakresie nadzoru makroostrożnościowego, zwany dalej „Komitetem”, zidentyfikował ryzyko systemowe w krajowym systemie finansowym związane ze stosowaniem sankcji kredytu darmowego – uprawnienia zdefiniowanego w art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim[1] – zwanej dalej „SKD”.
Sankcja kredytu darmowego polega na zwrocie kredytobiorcy sumy odsetek i innych kosztów związanych z umową kredytową i braku obowiązku ponoszenia tych kosztów do końca obowiązywania umowy. Ma ona zastosowanie w przypadku naruszenia przez kredytodawcę ustawowych wymogów dotyczących warunków udzielenia kredytu i treści umowy kredytowej.
Zasadniczym celem wprowadzenia do porządku prawnego SKD jest ochrona konsumenta-kredytobiorcy przed negatywnymi ekonomicznymi skutkami decyzji o zaciągnięciu zobowiązania kredytowego w przypadku naruszenia wymogów ustawowych przez kredytodawcę. Komitet w pełni podziela konieczność odpowiedniego zabezpieczenia interesów konsumentów zawierających umowy z podmiotami profesjonalnymi, jakimi są instytucje finansowe. Za zasadne uznaje też sankcjonowanie kredytodawców, którzy nie przestrzegają przepisów ustawowych w tym zakresie.
Jednocześnie jednak Komitet zwraca uwagę, że podczas gdy naruszenia wymienione w ustawie o kredycie konsumenckim mają zróżnicowany charakter i wagę, to sam wymiar sankcji nie podlega stopniowaniu. Brak możliwości miarkowania sankcji tworzy system bodźców skłaniający do instrumentalnego korzystania z dobrodziejstw SKD i podważania umów kredytowych bez względu na to, czy dane uchybienie niesie skutki ekonomiczne dla kredytobiorcy czy też nie.
Co więcej, kreuje to sprzyjające warunki dla rozwoju praktyk dochodzenia roszczeń przez podmioty wyspecjalizowane w tego typu działalności. Głównymi beneficjentami praw przewidzianych w ustawie przestają być potencjalnie poszkodowani konsumenci, a stają się podmioty skoncentrowane na maksymalizacji własnych zysków. Takie działania godzą w faktyczne dobro konsumentów, osłabiają zaufanie do sektora bankowego i prowadzą do zachwiania warunków prawnych i ekonomicznych prowadzenia działalności na rynku finansowym.
Zdaniem Komitetu obecna niepewność otoczenia prawno-regulacyjnego generuje ryzyko systemowe, co może istotnie wpłynąć na sytuację sektora bankowego, a w konsekwencji może także przyczynić się do ograniczenia oferty usług finansowych, w tym zwłaszcza dla gospodarstw domowych. Przesłanki stanowiska Komitetu wynikają z dbałości o zachowanie równowagi pomiędzy ochroną klientów banków a stabilnością systemu finansowego.
Mając na uwadze powyższe ryzyko, Komitet dostrzega potrzebę istotnego ograniczenia niepewności otoczenia prawno-regulacyjnego, w jakim funkcjonuje system finansowy poprzez uwzględnienie zasady proporcjonalności – zarówno na poziomie obowiązujących regulacji, jak i ich interpretacji i stosowania – w obszarze ochrony konsumenta.
Komitet stoi na stanowisku, że niezbędne jest wypracowanie rozwiązań zapewniających równowagę w relacjach kredytobiorców i kredytodawców. Trwające prace nad projektem nowej ustawy o kredycie konsumenckim powinny prowadzić do uregulowania sankcji kredytu darmowego – nie tylko jako instytucji o charakterze skutecznym i odstraszającym, lecz również proporcjonalnym do skali naruszeń. Nowe regulacje powinny także ograniczyć możliwość nadużywania przepisów prawnych służących ochronie konsumentów przez inne, profesjonalne grupy interesariuszy. W ocenie Komitetu wyważenie interesów wszystkich uczestników rynku finansowego jest niezbędne dla stabilnego funkcjonowania i rozwoju systemu finansowego.
[1] Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2024 r. poz. 1497 oraz z 2025 r. poz. 146).