Komunikat Komitetu Stabilności Finansowej po posiedzeniu dotyczącym nadzoru makroostrożnościowego nad systemem finansowym

W posiedzeniu Komitetu Stabilności Finansowej, które odbyło się 25 marca 2022 r. uczestniczyli:

• Paweł Szałamacha, Członek Zarządu Narodowego Banku Polskiego jako Przewodniczący Komitetu,
• Piotr Patkowski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów,
• Jacek Jastrzębski, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego,
• Piotr Tomaszewski, Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

Członkowie Komitetu omówili źródła ryzyka w polskim systemie finansowym oraz jego otoczeniu wskazane w ankiecie przeprowadzanej wśród instytucji reprezentowanych w KSF. W ocenie Komitetu nastąpiła materializacja nowego ryzyka systemowego, tj. ryzyka geopolitycznego, będącego wynikiem agresji zbrojnej Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. Szok związany z tą sytuacją może materializować się wieloma kanałami, jednakże polski system bankowy jest odporny ze względu na posiadane zasoby kapitału oraz bufory płynności. Komitet docenia działania banków nakierowane na wsparcie uchodźców i umożliwienie im korzystania z usług finansowych i zachęca do dalszej intensyfikacji tych działań. Komitet ocenił jednocześnie, że niska rentowność i straty kredytowe związane bezpośrednio z pandemią covid-19 przestały być istotnym źródłem ryzyka dla banków.

Nadal najistotniejszym źródłem zagrożeń dla stabilności systemu finansowego identyfikowanym przez Komitet pozostaje ryzyko prawne mieszkaniowych kredytów walutowych. Komitet z niepokojem odnotował, że liczba spraw sądowych dotyczących tych kredytów nadal rośnie, a istotna część tych spraw kończy się unieważnieniem umów kredytowych.

W opinii Komitetu rozstrzygnięcia prowadzące do unieważnienia umowy, a tym bardziej godzące w ekonomiczną logikę rozliczeń między stronami po takim unieważnieniu, nie są proporcjonalne w stosunku do skutków najczęściej kwestionowanych postanowień umownych, zakłócają funkcjonowanie podstawowych mechanizmów rynkowych oraz generują bardzo istotne obciążenia dla sektora bankowego. Może to w efekcie doprowadzić do istotnego osłabienia jego odporności, niosąc negatywne skutki dla deponentów i zdolności banków do dalszego finansowania rozwoju polskiej gospodarki.

W ocenie Komitetu zasadne jest przypomnienie publicznie dostępnych stanowisk przedstawionych przez NBP oraz UKNF w związku z postępowaniem toczącym się przed Sądem Najwyższym. System prawny nie powinien abstrahować od zasad ekonomii i sprawiedliwości społecznej i w sposób nieuzasadniony prowadzić do uprzywilejowania kredytobiorców walutowych względem osób, które w tym samym czasie zdecydowały się na kredyt złotowy, np. chcąc uniknąć ryzyka walutowego. Podnoszona przez kredytobiorców abuzywność postanowień umownych nie może być wykorzystywana instrumentalnie dla unikania niekorzystnych skutków zawartej umowy, związanych z materializacją ryzyka kursowego. Zgodnie z zasadami gospodarki rynkowej, w tym zasadami odpłatności i ekwiwalentności świadczeń, udostępnieniu kapitału finansowego powinien odpowiadać obowiązek jego zwrotu oraz wynagrodzenie ze strony korzystającego z tego kapitału, przynajmniej w wysokości pokrywającej poniesione koszty.

Komitet zapoznał się z wdrażaniem przez niektóre banki ugód z klientami i uznaje, że rozwiązania polubowne pozostają wartościową alternatywą dla sądowej drogi rozstrzygania sporów.

Komitet omówił bieżące tendencje na krajowym rynku nieruchomości mieszkaniowych. Komitet ocenił, że na obecnym etapie ścierają się różne zjawiska oddziałujące na ten rynek, a dodatkowym źródłem niepewności jest sytuacja związana z wojną w Ukrainie. Czynnikiem ograniczającym presję cenową jest spowolnienie dynamiki akcji kredytowej, będące efektem wzrostu stóp procentowych oraz zaostrzania przez banki polityki kredytowej. Z kolei po stronie podażowej utrzymują się ograniczenia związane z niedoborem odpowiednich gruntów i siły roboczej oraz z rosnącymi kosztami materiałów budowalnych.

W ocenie Komitetu dotychczasowy wzrost kosztów obsługi kredytów mieszkaniowych nie powinien stanowić zagrożenia dla terminowego regulowania zobowiązań przez kredytobiorców. Wynika to ze stosowania przez banki konserwatywnych wymogów dotyczących oceny zdolności kredytowej, korzystnej sytuacji na rynku pracy oraz systematycznego wzrostu wynagrodzeń. Ponadto udział kredytów udzielonych przy historycznie niskich stopach procentowych jest relatywnie mały. W tym kontekście Komitet zwrócił uwagę, że kredytobiorcy, dla których wzrost rat stanowiłby nadmierne obciążenie dochodów mogą korzystać z pomocy Funduszu Wsparcia Kredytobiorców (FWK). Komitet ocenił, że dotychczasowe wykorzystanie Funduszu jest nieznaczne, co może potwierdzać brak problemów ze spłatą zobowiązań lub świadczyć o niskiej świadomości istnienia takiej formy pomocy. Komitet uznał, że należy rozważyć zobowiązanie banków do odpowiedniego informowania klientów o możliwości skorzystania z FWK.

Komitet dokonał przeglądu metodyki identyfikacji bufora innych instytucji o znaczeniu systemowym (O-SII). Podjęte ustalenia będą przedmiotem dalszych prac Komitetu i podstawą przyjęcia rekomendacji w tej sprawie.

Komitet, realizując Zalecenie Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego w sprawie oceny skutków transgranicznych oraz dobrowolnej wzajemności środków polityki makroostrożnościowej (ERRS/2015/2), zapoznał się z analizami dotyczącymi ekspozycji polskiego sektora bankowego w Holandii i Litwie oraz uznał, że zachodzą przesłanki pozwalające na nieodwzajemnianie wprowadzonych w tych krajach instrumentów makroostrożnościowych.

Kolejne regularne posiedzenie Komitetu dotyczące nadzoru makroostrożnościowego zaplanowano na II kwartał 2022 r.