FAQ | Nadzór makroostrożnościowy

Co to jest nadzór makroostrożnościowy?

Nadzór makroostrożnościowy wypełnia istotną lukę w systemie polityki publicznej mającej na celu utrzymanie stabilności finansowej. To podejście w odróżnieniu od nadzoru mikroostrożnościowego, koncentruje się na systemie finansowym jako całości i jego związkach z otoczeniem gospodarczym, a nie na pojedynczych podmiotach, czy sektorach finansowych. Nadzór makroostrożnościowy obejmuje następujące działania:

monitorowanie i analizę sytuacji w systemie finansowym i gospodarce oraz ich otoczeniu międzynarodowym,
ocenę ryzyka w celu identyfikacji zagrożeń o charakterze systemowym,
formułowanie ostrzeżeń dla uczestników rynku i odpowiednich władz publicznych o narastaniu nierównowag i ryzyka z tym związanego,
zastosowanie instrumentów w celu ograniczenia nierównowag prowadzących do powstania ryzyka systemowego lub/i wzmocnienia odporności systemu finansowego na wypadek jego urzeczywistnienia.

Dzięki powyższym działaniom nadzór makroostrożnościowy przyczynia się do utrzymania stabilnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego w długim okresie.

Jaka jest różnica między nadzorem makroostrożnościowym a mikroostrożnościowym?

Efektywne nadzory mikroostrożnościowy i makroostrożnościowy to dwa filary stabilnego systemu finansowego. Oba nadzory realizują różne cele pośrednie, jednakże w perspektywie długoterminowej wspólnie przyczyniają się do osiągnięcia stabilności finansowej jako ostatecznego celu. Nie oznacza to, że nie mogą między nimi wystąpić okresowe konflikty, zwłaszcza, że w obu przypadkach instrumentami są podobne regulacje finansowe.

Celem nadzoru mikroostrożnościowego jest zapewnienie bezpieczeństwa finansowego deponentów i innych użytkowników usług finansowych. Jest to realizowane poprzez działania na rzecz utrzymania stabilności pojedynczych instytucji finansowych i wypełniania przez nie wymogów regulacyjnych.

Doświadczenie pokazuje, że dbałość o bezpieczeństwo pojedynczych instytucji finansowych przestała być warunkiem wystarczającym dla zapewnienia stabilności całego systemu finansowego. Dzieje się tak, ponieważ zachowanie całego systemu nie jest prostą sumą zachowań pojedynczych podmiotów (ang. fallacy of composition), a racjonalne ekonomicznie zachowania tych podmiotów mogą prowadzić do powstania negatywnych efektów systemowych (z uwagi m.in. na występowanie tzw. efektów zewnętrznych (ang. externalities)).

Dlatego tradycyjny nadzór finansowy musi zostać uzupełniony o nowy typ polityki w zakresie bezpieczeństwa finansowego – nadzór makroostrożnościowy, którego celem jest ograniczenie ryzyka systemowego i zapewnienie stabilności systemu finansowego jako całości, uwzględniając jego wzajemne oddziaływania z gospodarką realną.

Co to jest ryzyko systemowe i dlaczego należy mu zapobiegać?

Ryzyko systemowe to ryzyko takiego zakłócenia w funkcjonowaniu systemu finansowego, które w razie jego materializacji zaburza działania systemu finansowego i gospodarki narodowej jako całości.

Źródłem ryzyka systemowego może być np. zbyt szybka dynamika akcji kredytowej, wysoki poziom dźwigni finansowej instytucji finansowych, gospodarstw domowych lub firm, czy też silnie skoncentrowane powiązania pomiędzy instytucjami finansowymi. Ryzyko systemowe może akumulować się w różnych częściach systemu finansowego (tzw. wymiar strukturalny ryzyka systemowego), a także stopniowo narastać w czasie (tzw. wymiar czasowy ryzyka systemowego). Konsekwencją materializacji ryzyka systemowego są bardzo kosztowne dla społeczeństwa kryzysy finansowe. Dlatego potrzebna jest specjalnie dedykowana instytucja/ciało, która będzie identyfikować i ograniczać ryzyko, zanim stanie się ono źródłem kryzysu finansowego oraz wzmacniać odporność systemu finansowego na wypadek urzeczywistnienia ryzyka systemowego tak, aby jego skutki dla realnej gospodarki były jak najmniejsze.

Co to są instrumenty makroostrożnościowe?

Instrumenty makroostrożnościowe to instrumenty stosowane w celu ograniczania zidentyfikowanego ryzyka systemowego.

Na potrzeby nadzoru makroostrożnościowego zostały stworzone specjalne instrumenty, tj. m.in. antycykliczny bufor kapitałowy, bufor ryzyka systemowego czy bufory nakładane na systemowo ważne instytucje. Ponadto, w ramach polityki makroostrożnościowej stosuje się także niektóre instrumenty dotychczas wykorzystywane przez nadzór mikroostrożnościowy, jednakże są one kalibrowane z perspektywy systemowej, uwzględniając zidentyfikowane zagrożenia dla stabilności finansowej.

Co to jest Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS)?

Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) jest niezależnym organem Unii Europejskiej sprawującym nadzór makrooostrożnościowy nad europejskim systemem finansowym. Jest ona częścią Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego (ESNF), który powstał w odpowiedzi na doświadczenia globalnego kryzysu finansowego. ERRS została utworzona na podstawie rozporządzenia, które weszło w życie 16 grudnia 2010 r. Zadaniem ERRS jest przeciwdziałanie ryzykom systemowym dla stabilności finansowej w Unii lub ograniczanie tych ryzyk. Ryzyka te mogą wynikać zarówno z powiązań między instytucjami finansowymi i rynkami, jak i z uwarunkowań makroekonomicznych i strukturalnych. ERRS może wydawać ostrzeżenia i zalecenia podjęcia niezbędnych działań zaradczych. Rada ma się przyczyniać do sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego i tym samym zapewniać trwały wkład sektora finansowego we wzrost gospodarczy UE. ERRS umiejscowiona jest przy Europejskim Banku Centralnym z siedzibą we Frankfurcie nad Menem.

Europejski Bank Centralny (EBC) oraz banki centralne krajów członkowskich UE odgrywają ważną rolę w organizacji i funkcjonowaniu ERRS. Członkami Rady Generalnej – organu decyzyjnego ERRS są prezesi wszystkich banków centralnych krajów członkowskich UE, a przewodniczy jej Prezes EBC. EBC zapewnia również sekretariat dla ERRS oraz udziela wsparcia analitycznego, statystycznego, logistycznego i administracyjnego. Strukturę organów ERRS tworzą ponadto: Komitet Sterujący (wspierający proces decyzyjny) oraz dwa komitety doradcze: Doradczy Komitet Techniczny oraz Doradczy Komitet Naukowy. Prezes NBP Marek Belka był członkiem Komitetu Sterującego w latach 2011-2016.

Czego dotyczy zalecenie ERRS ws. mandatu makroostrożnościowego organów krajowych?

W styczniu 2012 r. Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) opublikowała zalecenie w sprawie mandatu makroostrożnościowego organów krajowych (ERRS/2011/3) kierując je do państw członkowskich. W zaleceniu tym ERRS wskazała na potrzebę posiadania organu odpowiedzialnego za prowadzenie polityki makroostrożnościowej na szczeblu krajowym. Zalecenie ERRS zawiera szereg rekomendacji dotyczących tworzenia organu nadzoru makroostrożnościowego, w tym jego celu, zadań, uprawnień, instrumentów, a także niezależności i odpowiedzialności. ERRS pozostawiła dowolność w wyborze konkretnego modelu instytucjonalnego dla nadzoru makroostrożnościowego, jednakże podkreśliła wiodącą rolę, jaką w tym nadzorze powinny odgrywać banki centralne.