Koszty instrumentów płatniczych na rynku polskim w podziale na koszty stałe i zmienne
Informacja Narodowego Banku Polskiego w sprawie badania kosztów instrumentów płatniczych na rynku polskim w podziale na koszty stałe i zmienneInformacja Narodowego Banku Polskiego w sprawie badania kosztów instrumentów płatniczych na rynku polskim w podziale na koszty stałe i zmienne
W latach 2019-2020 NBP zrealizował Projekt badawczy w zakresie kosztów instrumentów płatniczych na rynku polskim w podziale na koszty stałe i zmienne. Stanowi on kontynuację badania przeprowadzonego w latach 2015-2018, którego rezultatem było oszacowanie prywatnych i społecznych kosztów instrumentów płatniczych na polskim rynku za 2015 r.
Raport z poprzedniego badania
Koszty instrumentów płatniczych na rynku polski
Celem nowego projektu badawczego było oszacowanie kosztów instrumentów płatniczych na polskim rynku w podziale na koszty stałe i zmienne na podstawie danych uzyskanych dla 2015 r. oraz przyjmując nośniki kosztów jak w 2018 r.
Pierwszy etap badania zrealizowano poprzez eksperckie rozdzielenie kosztów poszczególnych instrumentów płatniczych (oszacowanych wcześniej dla 2015 r.) na koszty stałe i zmienne. Koszty uzależniono od 9 nośników. Koszty zmienne uzależniono od: (i) liczby oraz (ii) wartości transakcji zrealizowanych danym instrumentem płatniczym. Z kolei koszty stałe powiązano z liczbą: (iii) rachunków oszczędnościowo rozliczeniowych, (iv) kart płatniczych, (v) terminali płatniczych, (vi) bankomatów, (vii) oddziałów banków, (viii) wpłatomatów. Wydzielono również (ix) koszty stałe, które nie zależały od żadnego nośnika. Opierano się przy tym na metodyce podobnych badań przeprowadzonych we wcześniejszych latach w innych krajach Unii Europejskiej.
W drugim etapie koszty każdego instrumentu płatniczego (zarówno koszty stałe i zmienne, jak i koszty prywatne i społeczne) przeszacowano, uwzględniając właściwe mu nośniki. Źródłem danych dotyczących nośników były dane statystyczne posiadane przez NBP dla 2018 r. oraz szacunki dotyczące liczby i wartości transakcji dokonywanych gotówką. Dzięki temu uzyskano nowe szacunki kosztów społecznych instrumentów płatniczych w 2018 roku.
W efekcie zmian, do których doszło na rynku polskim pomiędzy 2015 r. a 2018 r., koszty społeczne instrumentów płatniczych wzrosły w stosunku do 2015 r. o 12,4% i wyniosły w 2018 r. 25,6 mld zł. Gdyby uwzględnić rentę menniczą, której wysokość została również wyliczona dla niniejszego badania, to koszty społeczne instrumentów płatniczych wyniosłyby w 2018 r. 22,5 mld.
Pomimo nominalnego wzrostu kosztów, ich udział w relacji do PKB jednak spadł. Koszty społeczne w stosunku do PKB w 2015 r. wyniosły 1,27%, zaś w 2018 r. 1,21% (gdyby uwzględnić rentę menniczą kolejno 1,13% oraz 1,06%). W ujęciu jednostkowym z kolei koszt społeczny pojedynczej transakcji detalicznej spadł z 1,35 zł w 2015 r. do 1,31 zł w 2018 r. Gdyby uwzględnić rentę menniczą, to koszty te spadłyby z 1,21 zł w 2015 r. do 1,15 zł w 2018 r.
Określenie wysokości kosztów stałych i zmiennych w 2015 r. i 2018 r. pozwoliło dodatkowo na przeprowadzenie analizy kosztów transakcji w zależności od jej wartości, co z kolei pozwoliło na oszacowanie punktów progowych, dla których koszty użycia porównywanych instrumentów płatniczych są sobie równe. Analiza taka wskazuje, od jakiej wartości transakcji użycie jednego instrumentu płatniczego w transakcjach staje się społecznie tańsze od drugiego instrumentu płatniczego.
Należy jednak zaznaczyć, że koszt jest, obok bezpieczeństwa, szybkości, wygody, poziomu anonimowości czy powszechności posiadania i akceptowania, tylko jednym z czynników wyboru instrumentu płatniczego dla dokonania czy akceptacji płatności detalicznej. Wybór instrumentu płatniczego powinien być pozostawiony swobodnej decyzji konsumentów lub przedsiębiorców. Należy w tym miejscu także podkreślić, że ważne jest umożliwienie dostępu do zróżnicowanych metod płatności (gotówkowych i bezgotówkowych) odpowiadających preferencjom różnych użytkowników instrumentów płatniczych. Jest to istotne również z punktu widzenia szeroko pojętego bezpieczeństwa płatności, gdyż
w razie wystąpienia awarii, problemów technicznych lub w sytuacjach nadzwyczajnych (m.in. zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub zagrożenia epidemicznego, czego przykładem jest pandemia koronawirusa SARS-CoV-2) taka dywersyfikacja dostępu i akceptacji instrumentów płatniczych umożliwia łatwiejszą substytucję ww. instrumentów. Należy zatem podkreślić, że ważne jest współwystępowanie różnych środków płatniczych (w tym gotówkowych i bezgotówkowych)
w gospodarce.